Orgelliefhebbers zijn doorgaans gek op kijk- en leesboeken over orgels. Maar het lezerspubliek is niet zo groot en dergelijke fotoboeken zijn kostbaar. Goed nieuws, onlangs verscheen er toch weer één, hierin wordt Alkmaar als orgelstad gepresenteerd. De titel orgelstad, die men wat mij betreft terecht voert, moet overigens breed worden geïnterpreteerd, ook de omliggende dorpen die deel uitmaken van de gemeente Alkmaar worden in het boek betrokken.
advertentie
De orgelliefhebbers (of zijn dat orgeldetaillisten) ten spijt kiezen de samenstellers bewust voor een breder publiek. Men wil vooral het gewone volk van Alkmaar en ommelanden kennis laten maken met de orgelschat die zich achter de, helaas vaak gesloten, deuren van de bedehuizen bevinden.
In het voorwoord legt Hans Steketee uit dat dit boek niet over orgel gaat, maar over mensen en hun orgels. Geen uitgebreide historische beschrijvingen dus en naar disposities zal je ook tevergeefs zoeken. Dat is ook niet nodig, echte orgeldiehards hebben daar al een encyclopedisch archief voor of weten feilloos deze informatie op internet te vinden. In korte artikelen wordt de context van (kerk)gebouw en orgel geduid. Het doel is om vooral te laten zien hoe de instrumenten anno 2018 worden ingezet. Daarbij blijkt dat er in Alkmaar, ondanks het afnemend kerkelijk gebruik van de instrumenten, veel aandacht is voor de orgelschat.
Het boek is vooral ‘gezellig’ informatief en leest eigenlijk als een soort magazine. In korte en vlot geschreven artikelen worden gebouw en orgel geïntroduceerd, waarbij je als het ware even mee de kerk ingenomen wordt onder het motto ‘kijk eens, wat wij hier voor moois hebben’. De bijbehorende foto’s zijn dan ook veelal actiefoto’s waarbij we kerk en orgel in bedrijf zien en de regelmatige bespelers achter de speeltafel te vinden zijn. Uiteraard wordt het boek ingeleid door stadsorganist Pieter van Dijk.
Voordat we echter de kerken induiken is er voor de minder ingewijden een uiteenzetting hoe een orgel werkt. Aansluitend is er een interessant artikel van de wordingsgeschiedenis van de beide orgels van de Grote Sint-Laurenskerk, waar de belangen van kerk- en stadsbestuur elkaar blijken af te afwisselden. Een geschiedenis die in soortgelijke vorm over meer stadskerken valt te beschrijven en in het verleden vaak onderdeel van studie is geweest. Het is boeiend om dan het gewone Alkmaarse verhaal te lezen. Uiteraard is er in dit boek wel extra aandacht voor deze twee grootste publiekstrekkers uit, waarbij een paar hele mooie detailopnames zijn gemaakt. Wie heeft bijvoorbeeld de wandschildering boven het grote orgel weleens goed bestudeerd? En hoe indrukwekkend zijn de gesloten luiken van het orgel. Wel vind ik het een gemiste kans dat bij de beschrijving van het Van Hagebeer/Schnitger-orgel er geen aandacht wordt besteed aan de laatste restauratie en de 21e-eeuwse problematiek van looderosie. Dat mag de ‘gewone’ lezer ook wel weten.
Naast alle Alkmaarse kerken is er uiteraard ook aandacht voor de Orgelzaal Booy en komen orgelcoryfeeën als Bram Bruin en Dirk Andries Flentrop voorbij. Hoe fragmentarisch ook, het geeft een mooi compleet beeld van het Alkmaarse orgelleven. Soms heb ik wel behoefte om meer te weten. Als de Christengemeenschap van de Lukaskerk beschreven wordt blijft het voor mij toch onduidelijk wat nu de specifieke liturgische context is en waarom dat dit om een ander type orgel vraagt. Soms wordt ook iets te veel spreektaal gebezigd. Wat de longen van een orgel zijn dat weten de meeste orgelliefhebbers wel, maar het gewone volk zal daar niet direct beeld bij hebben.
Goed dat de schrijvers zich niet hebben beperkt tot de stad Alkmaar zelf. Alhoewel deze van zichzelf al een interessant orgelbezit heeft, maakt vooral de vergelijking tot de omliggende dorpen het tot een boeiend overzicht van stad en omtrek, zeker als het gaat om het historische bezit. Allure voert in de stad de boventoon, waarbij op het platteland de functionaliteit veel meer centraal lijkt te hebben gestaan. Uiteindelijk hebben beide hun eigen artistieke waarde.
Kortom een mooi kijk- en leesboek. Als je dat vergezeld laat gaan van wat Alkmaarse orgelklanken geeft dat vast een paar mooie herfstavonden!
Hans Steketee (eindred.), Frank van Wijk en Leen Spaans
Alkmaar Orgelstad
Orgels in Alkmaar, Schermer en Graft-De Rijp
Uitgeverij Matrijs – ISBN 9789053455364, 17, 17×24 cm, 160 pagina’s, genaaid gebonden prijs € 24,95 (tot 01-01-2019 voor € 19,95) | matrijs.com
