Onlangs is het Johannes Assendelft-orgel van de Dorpskerk in Nootdorp opgeleverd na restauratie door de firma Gebr. Van Vulpen. De recente werkzaamheden waren gericht op herstel van de oorspronkelijk toonhoogte en stemming.
advertentie
Het instrument werd in 1770 gebouwd door Johannes Assendelft. Deze Johannes werd in 1746 geboren als zoon van de Leidse orgelmaker Pieter Assendelft (1714-1766). Hij werd – met zijn broer Samuel – door zijn vader opgeleid als orgelmaker. Na het overlijden van zijn vader nam hij het bedrijf over. Samuel was inmiddels zijn eigen weg gegaan.
Van de Assendelfts zijn op dit moment zo’n dertig orgels bekend. Daarvan zijn er slechts dertien bewaard gebleven. Voor zover bekend heeft Johannes tot aan zijn overlijden in 1778 slechts drie orgels gebouwd. Het orgel in Nootdorp kan daarmee worden gezien als een buitengewoon zeldzaam instrument. Van de twaalf registers zijn er nu nog zeven origineel.
In 1842 voert orgelmaker Wander Beekes herstelwerkzaamheden uit. In 1894 wordt het orgel door een – tot nu toe – onbekende bouwer overgeplaatst naar de in 1891 nieuwgebouwde kerk. Bij deze gelegenheid is de klaviatuur naar de zijkant verplaatst, waarbij de oorspronkelijke stekermechaniek verwijderd en – vermoedelijk – de dispositie is aangepast. In de loop de jaren zijn ook de toonhoogte en stemmingssysteem aangepast aan de moderne tijd: een evenredig zwevende stemming met A=435Hz.
In 1972 is het orgel door de orgelmakers Gebr. Van Vulpen te Utrecht gerestaureerd. Hierbij is de oorspronkelijke dispositie gereconstrueerd. Twee van de drie spaanbalgen zijn in ere hersteld. Door het orgel op de vernieuwde balustrade naar voren te plaatsen kon ook de originele achterkantbespeling worden gereconstrueerd. Hiervoor is nieuw speel- en registermechaniek naar Assendelft-voorbeeld aangebracht.
Restauratie 2017
Na 45 jaar dient zich opnieuw restauratie aan. In 2017 zijn het opnieuw de orgelmakers Gebr. Van Vulpen die de werkzaamheden uitvoeren. De balgen zijn opnieuw beleerd; de windladen gerestaureerd, waarbij de verende ringen op de pijpstokken vervangen zijn door Liegelind-ringen. Overmatige speling op de mechanieken is verholpen. Pijpwerk dat door loodcorrosie was aangetast is behandeld en hersteld.
Toonhoogte en stemming
De onlangs afgeronde werkzaamheden vormden de laatste fase van de restauratie. Wim Diepenhorst was adviseur namens de Rijksdienst voor Monumentenzorg. Hierbij is de oorspronkelijke toonhoogte hersteld. Door verlenging van het pijpwerk naar de originele lengte heeft het orgel zijn oude klankkarakter teruggekregen. De toonhoogte is nu A=410Hz.
Bij de opdrachtgever van de restauratie was aarzeling om het oorspronkelijke stemmingssysteem, dat vrijwel zeker een 1/4-komma middentoonstemming is geweest, te herstellen. Er is daarom gekozen voor een variant op de 1/5-komma middentoonstemming. In deze stemming, die is ontworpen is Gert van Buuren, is het mogelijk in de meeste toonsoorten te musiceren, met behoud van vrijwel reine tertsen in de meest gebruikte toonsoorten.
Dispositie
Manuaal C-e3
Prestant 16 discant
Prestant 8
Holpijp 8
Fluit travers 8 discant – 1972
Octaaf 4
Roerfluit 4
Quint 3 bas/discant – 1972
Octaaf 2
Roerfluit 2 bas/discant – 1972
Mixtuur III bas/discant – discant 1972
Cornet III discant
Trompet 8 –1972, naar J.F. Moreau-orgel, protestantse kerk Oosterhout
Pedaal C-a
Trompet 8 – transmissie
aangehangen
Gegevens met dank aan Gebr. Van Vulpen orgelmakers, Utrecht
