Het enorme oeuvre van Johann Sebastian Bach heeft vanaf de 19e eeuw tot heden talloze componisten geïnspireerd. De nieuwe cd van de in 2002 benoemde Antwerpse Kathedraal-organist Peter van de Velde bevat composities die op verschillende manieren aan Bach gerelateerd zijn. Ze worden uitgevoerd op de twee instrumenten die de Kathedraal rijk is: no. 1 t/m 5 op het Metzler-orgel (1993) en de overige werken op het monumentale Schyven-orgel uit 1891.
advertentie
Ten eerste brengt Van de Velde twee minder bekende composities over het B.A.C.H.-thema voor het voetlicht, geschreven door Liszt-leerling Alexander Wilhelm Gottschalg (1827-1908) en Mendelssohn-leerling Jan Albert van Eyken (1822-1868). Beide werken moeten het qua constructie en zeggingskracht afleggen tegen andere B.A.C.H.-composities van bijvoorbeeld Schumann, Liszt en Reger maar niettemin voert Peter van de Velde een sympathiek pleidooi voor deze wat ondergesneeuwde werken. Met wat meer flair gespeeld zouden de zwakke plekken minder opvallen.
Franz Liszt maakte in zijn leven vele transcripties, zowel van zijn eigen werken als van andermans composities. Voor orgel bewerkte hij twee cantatedelen van Bach. Het Andante “Aus tiefer Not” uit Cantate 38 wordt door Van de Velde mooi geregistreerd op het Metzler-orgel met zo te horen de Prestant 4’ van het Rugwerk als solo en begeleid op het Bovenwerk met Bourdon 16’ en Quintade 8’.
De Einleitung uit Cantate 21 wordt zeer breed neergezet, onnatuurlijk vergeleken met een hedendaagse uitvoering door koor en orkest, maar door de negentiende-eeuwse bril gezien ineens weer heel begrijpelijk. De Fuga (inclusief de toegevoegde cadens van Liszt) wordt met schwung gespeeld.
Het Adagio uit de Vierde Vioolsonate had ik graag op het Schyven-orgel gehoord waar meer kleurregisters aanwezig zijn dan de fluiten 8’ –registratie waarmee nu moet worden volstaan.
De Sinfonia uit Cantate 29 in de bewerking van Alexandre Guilmant is een uitstekend alternatief voor de meer bekende trancriptie die Marcel Dupré later maakte. Peter van de Velde speelt dit van oorsprong “mini-orgelconcert” uit Bachs Ratswahl-cantate met een mooie drive, kleurrijk geregistreerd met mooie diepe bassen op het Schyven-orgel. Indrukwekkend!
Ik heb moeite met Van de Veldes gebruik van agogiek in de bekende Sicilienne (bewerking Louis Vierne), het slotkoor uit Cantate 22 (bewerkt door Flor Peeters) en de beroemde Air (bewerking van Joseph Callaerts). De eerste twee werken ontlenen hun karakter aan een doorgaande motorische beweging. Van de Velde fraseert niet alleen de grote melodielijnen maar ook de kleine melodische motieven in de begeleiding waardoor de doorgaande beweging teveel wordt geremd. Met name het Sicilienne verliest hiermee veel van haar ontroerende eenvoud, ondanks de fraaie registraties op het Schyven-orgel waarin als solo de Clarinette van het Récit wordt gebruikt, afgewisseld met de Flûte Harmonique van het Grand Orgue.
Ook de ostinate basfiguren van de “Air” gaan gebukt onder de agogische accenten, iets dat in de originele orkestuitvoering ondenkbaar zou zijn.
Groots vertolkt is de Mattheus-Final, Widors bewerking van het slotkoor uit de Matthäus Passion voor mij het hoogtepunt van deze cd. Naar de romantische traditie is het tempo zeer breed en is er veel contrast in dynamiek. Indrukwekkend zijn de toegevoegde slotmaten door Widor. Op het slotakkoord klinkt C-groot van de Contre-Bombarde 32’, voor zover ik heb kunnen nagaan de enige keer dat dit register op deze cd klinkt.
Curieus zijn de laatste twee stukken van deze cd.
De “Aria”uit Bachianas Brasileiras nr.5 (vrij vertaald: Braziliaanse Bachwerken) werd geschreven door de Braziliaanse componist Heitor Villa-Lobos (1887-1959). Hij combineerde locale volksmuziek met de schrijftechniek van Bach. De formule sloeg duidelijk aan en met deze Aria werd Villa-Lobos bekend bij het grote Amerikaanse publiek. De transcriptie van deze oorspronkelijk voor sopraan en strijkers geschreven Aria werd gemaakt door een naar Amerika uitgeweken Belg: Camil van Hulse (1897-1988). De sopraan-partij in deze voorbeeldige en sfeervolle uitvoering wordt poëtisch vertolkt met de Cor Anglais 8’.
Van Naji Hakim, tot voor kort organist van de Saint Trinité in Parijs, speelt Van de Velde tot besluit van deze cd “Bach’orama” uit 2003. Dit werk is een rapsodische collage van circa 30 Bach-thema’s, de meesten van zijn orgelfuga’s (BWV 531, 532, 537, 541, 552), “Liebster Jesu” en ook de beroemde Air komt weer langs, meenemend een vlaag van ontroering in deze bonte en weinig samenhangende compositie. Van de Velde weet het niettemin het theatrale karakter goed te treffen, spelend met gevoel voor grote lijn en laat het Schyven-orgel verrassend doorzichtig klinken.
De 24bits-geluidsopname van Christoph Martin Frommen geeft een realistisch beeld van de orgels zoals deze in de kerk klinken: het Metzler-orgel, laag geplaatst in het zuidertransept , en daardoor dicht bij de luisteraar, klinkt erg direct, het Schyven-orgel, hoog geplaatst op de koorzolder tegen de westmuur, juist erg indirect.
Het Metzler-orgel klinkt zoals het eruitziet: smal en streng, maar wél met een rijk klankspectrum en een klank die dwingt tot luisteren.
Het Schyven-orgel klinkt groots en rijk in zijn dynamische schakeringen. De bastonen van de 16’-registers komen mooi gedefinieerd de huiskamer binnen. Ook duidelijk hoorbaar zijn de geluiden die de barkermachines produceren, en een, waarschijnlijk door lekkages veroorzaakte, constante windruis. De grandeur van het meesterwerk van Pierre Schyven blijft desondanks recht overeind staan.
Peter van de Velde laat horen beide instrumenten “als zijn broekzak” te kennen en geeft met deze cd opnieuw een fraai visitekaartje af.
Het mooi vormgegeven booklet bied veel achtergrondinformatie over de muziek en de orgels in vier talen.
BACH inspirations
Gottschalg, Liszt, Van Eijken, Guilmant, Widor, Vierne, Callaerts, Peeters, Van Hulse, Hakim
Peter Van de Velde – Metzler Organ (1993) & Schyven Organ (1891) – Our Lady’s Cathedral, Antwerp
Label: Aeolus
Bestelnummer: AE-10661
Speelduur: 78’44”
Boekje: 32 pagina’s (NL/DU/EN/FR)
Prijs: € 22,50
Muzikale interpretatie: * * * / * * * *
Programmakeuze: * * * *
Keuze van het instrument: * * * *
Kwaliteit van de opname: * * * *
Informatie in het boekje: * * * *
Grafische vormgeving: * * * *
