Momenteel wordt het Bätz-orgel van de Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam door Flentrop Orgelbouw grondig onder handen genomen. In dit blog doet titularis-organist van Ronde Lutherse, Matthias Havinga, voor de lezers van Orgelnieuws.nl verslag van de voortgang van de werkzaamheden aan het historische instrument. Uiteraard wordt dat geïllustreerd met wat foto’s.
advertentie
Allereerst over de aanleiding van deze restauratie. Zoals u misschien weet, is de Ronde Lutherse al sinds 1935 niet meer als kerk in gebruik. Momenteel wordt de ruimte gebruikt door een internationale hotelketen. Zoals vaker wanneer monumentale gebouwen een eigentijdse functie krijgen, doen zich problemen voor. Het gebouw is niet op het nú gemaakt en mag vanwege de monumentale status ook niet ingrijpend veranderd worden. Gelukkig maar!
In de Ronde Lutherse is het vooral bijzonder moeilijk om de ruimte in de winter een beetje aangenaam op temperatuur te krijgen. Dat komt door de hoogte van de enorme koepel. De warmte stijgt op terwijl het beneden fris blijft aanvoelen. Al vanaf het moment dat het hotel de ruimte gebruikt, is het een voortdurend zoeken naar het optimale evenwicht tussen aangename gevoelstemperatuur en een goede luchtvochtigheid. Door de ruimte te verwarmen, wordt de lucht immers steeds droger.
De laatste jaren ging dit niet goed. Als de lucht erg droog is, wordt aan het hout van de orgelkast vocht onttrokken, waardoor het krimpt. Dit leidt ook in de delicate constructie van de windladen tot problemen. In het ‘gewone’ paneelwerk is krimp, zodat je kieren ziet tussen planken die van origine gewoon op elkaar aansloten.
In 1830 bestond er geen centrale verwarming en, hoe geweldig de kwaliteit van Bätz’ houtwerk ook is, op moderne verwarmingstechniek is het niet berekend. Het hotel en de Evangelisch Lutherse Gemeente, de eigenaar van het orgel, hebben eindelijk samen een goede oplossing voor dit probleem gevonden. Er wordt nu een gigantische, peperdure installatie voor de beheersing van de luchtvochtigheid geïnstalleerd. Hierdoor is het ook aangedurfd om alle opgelopen krimp grondig te herstellen.
Om het orgel te kunnen restaureren moest het helemaal in de steigers. Een van de belangrijkste steunbalken, die tussen twee muren is bevestigd, ondersteunt de hele pedaallade en een deel van de hoofdwerklade. Door krimp is deze balk zwaar verzakt en dreigt deze te versplinteren. De balk moet dan ook vervangen worden, waarvoor dus het hele pedaalwerk moet worden uitgenomen. Omdat het pedaal achter het hoofdwerk staat opgesteld, moet ook het hele hoofdwerk eruit. Zo kunnen de enorme pijpen van het pedaal aan de frontzijde veilig uit het orgel worden getakeld.
Op de foto hieronder links zie je wat er is gebeurd: de hele hoofdwerklade is een beetje doorgezakt, waardoor de boel niet meer waterpas staat. Als gevolg daarvan gaat het pijpwerk door het zachte lood één kant op hellen en buigt het dus geleidelijk steeds verder weg. Hieronder rechts zie je één van de balgen die het orgel van wind voorziet. Als de lucht te droog is, wordt het leer van de balgen korrelig en verkruimelt het op de punten waar de meeste spanning staat: de hoeken.
Tenslotte een foto van de leeggehaalde hoofdwerklade. Helemaal links kun je de conducten (die buisjes met een bocht) zien die de wind vanaf de lade naar de frontpijpen vervoeren. Ook zie je de gaten voor de pijpen in de zogenoemde ‘pijpstokken’, dat zijn de houten stellingen waar al het pijpwerk op staat. Aan de rechterkant zie je een groot aantal heel kleine gaatjes: die zijn voor de Mixtuur en de Scherp die veel kleine pijpjes per toets nodig hebben. Ook zie je in het midden een spleet lopen tussen de twee pijpstokken. Die twee delen sloten vroeger naadloos aan. De spleet is een gevolg van krimp in het hout. Nog twee details: vóór de grote pijpen zie je ondersteunende elementen staan, zodat het lood recht blijft. En helemaal rechtsonder in de hoek zie je de stevels (de houders) van de tongwerken staan; de bekers (de metalen pijpen die erop horen) zijn op dat moment in opslag.
In het volgende blog zien we hoe het orgel langzaam weer helemaal in elkaar wordt gezet.
[divider]
Wilt u ook bijdragen aan de aanzienlijke kosten die met de restauratie gemoeid gaan? Maak dan een vrijwillige, belastingaftrekbare bijdrage over op rekening NL45ABNA0543629945, ten name van College der Kerkrentmeesters der Ev. Luth. Gemeente Amsterdam onder vermelding van ‘Orgel Ronde Lutherse Kerk’. Bedankt!
© 2014 fotografie Matthias Havinga
