Het wereldberoemde Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Alkmaarse Grote Kerk wordt gerestaureerd. Begin 2015 zal het werk naar verwachting gereed zijn en kan het instrument zijn klanken weer laten horen. In dit blog doet Jan Zwart, bestuurslid van de Alkmaarse Stichting Vrienden van het Orgel, verslag van de voortgang van de restauratie. Hij wordt daarin bijgestaan door de organisten Pieter van Dijk (stadsorganist) en Frank van Wijk, en Erik Winkel, adjunct-directeur van Flentrop Orgelbouw. In deze eerste aflevering wordt ingegaan op de aanleiding tot de restauratie en de eerste werkzaamheden, met name de bouw van de steiger.
advertentie
Aanleiding: loodcorrosie pijpwerk
De oudste pijpen (uit 1645) van het Van Hagerbeer/Schnitgerorgel zijn van bijna puur lood gemaakt. Dat deden de orgelmakers Van Hagerbeer altijd, net als trouwens de meeste andere orgelbouwers uit die tijd. Lood is gevoelig voor corrosie. De omgeving hoeft maar een heel klein beetje zuur te zijn en het lood slaat wit uit. Na een tijdje vreet de corrosie zich in de wanden van de pijpen. Als daarin een gat ontstaat, verliest de pijp wat wind en gaat de klankschoonheid verloren.
Om de één om andere reden is dat corrosieproces in de laatste tien jaar dramatisch versneld. Tijdens de laatste grote restauratie door Flentrop Orgelbouw in 1986 is een beperkt aantal pijpvoeten van nieuwe punten voorzien. In de jaren 2004-2006 werden enkele reparaties verricht. De laatste jaren constateerden de organisten Pieter van Dijk en Frank van Wijk steeds meer slecht sprekende pijpen. Flentrop kon veel van de klachten moeilijk verhelpen: de meeste plaatsen in de volle orgelkas zijn nauwelijks te bereiken.
Vanwege de ernst van het probleem is in overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in het voorjaar van 2014 besloten dat het orgel zo snel mogelijk gerestaureerd moet worden om het verval van het historisch zo belangwekkende materiaal zoveel mogelijk te voorkomen.
De huidige werkzaamheden, die worden uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw, zijn gebaseerd op recent wetenschappelijk onderzoek (COLLAPSE), dat door de Europese Unie is gefinancierd. Om te onderzoeken hoe het kan dat de corrosie de laatste jaren zich lijkt te hebben versneld, wordt ook vervolgonderzoek gedaan door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Alkmaar is helaas niet het enige orgel in Nederland dat met deze problematiek te maken heeft. Dus hopelijk biedt de uitkomst van het onderzoek perspectief voor andere historische instrumenten.
Bouw van de steiger
Kort na het zomeravondconcert door stadsorganist Pieter van Dijk op woensdag 20 augustus komen op maandag 25 augustus werknemers van de firma Perfect Steigerbouw uit Amsterdam de kerk in. Terwijl buiten de jaarlijkse kermis aan de gang is beginnen zij met het opbouwen van een enorme steiger voor het orgel. Wat komt er allemaal voor kijken bij zo’n metalen toren! Het zijn geen orgelpijpen die de kerk worden ingedragen, maar stevige stangen die straks een stellage vormen van zo’n 26 meter hoog. Eerst wordt er een degelijke ondergrond gemaakt. Alles moet waterpas komen te staan. Daarna worden de eerste staanders geplaatst met tussenstukken, vervolgens de loopstukken en de ladders.
Kroonluchter
Dan blijkt er al snel een probleem te op te doemen: de grote kroonluchter vlak voor het orgel hangt in de weg. Goede raad is duur. Wachten totdat de kroonluchter is weggehaald kost te veel tijd. De steigerbouwers besluiten de kroonluchter te integreren in de complete steiger, een kunststaaltje op zich.
Daarna wordt de steiger stukje bij beetje verder opgebouwd. Halverwege het orgel (net boven het rugwerk) denk je: nou ze zijn er bijna. Totdat je een dag later weer komt en ziet: ze zijn nu ‘pas’ halverwege de middentoren. Dan besef je hoe hoog het orgel eigenlijk is en wat er aan materiaal nodig is om zo’n steiger goed en betrouwbaar uit te voeren. Uiteindelijk doen de steigerbouwers er in totaal vier dagen over. Donderdagmiddag is de stellage klaar. Petje af voor deze vakmensen! Zij zorgen voor een veilige werkplek voor de medewerkers van Flentrop.
Meer over het probleem van de loodcorrosie is te lezen in het artikel ‘Wereldberoemd Alkmaars orgel gaat maandenlang zwijgen’ door Aad Alblas in het Reformatorisch Dagblad van 25 augustus 2014.
In de volgende aflevering van dit blog leest u meer over de demontage van het pijpwerk.
Bekijk ook de overige afleveringen van dit blog.
