Het wereldberoemde Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Alkmaarse Grote Kerk is gerestaureerd. In dit laatste blog doet Jan Zwart, bestuurslid van de Alkmaarse Stichting Vrienden van het Orgel, voor de lezers van Orgelnieuws verslag van de heringebruikname op zaterdag 11 april. Bij het schrijven van de blogs werd hij bijgestaan door de organisten Pieter van Dijk (stadsorganist) en Frank van Wijk, Erik Winkel, adjunct-directeur van Flentrop Orgelbouw en Hans Steketee, bestuurslid en webmaster van Orgelfestival Holland/Alkmaar Orgelstad.
advertentie
IJle klanken van een groot orgel
Zaterdag 11 april 2015, 16.34 uur. Wanneer de grootste orgelluiken ter wereld gesloten zijn tonen zij de triomfantelijke binnenkomst van koning Saul en zijn latere opvolger David, tevens icoon van de Bijbelse muziek. Zoals in een theater de gordijnen opengaan ontsluit zich bij het opendraaien van de orgelluiken het machtige orgelfront van Jacob van Campen. Zo zou elk orgelconcert moeten beginnen.
Stadsorganist Pieter van Dijk heeft een bijzondere opening uitgekozen om het orgel na de restauratie voor het eerst te presenteren, een Plein Jeu van de Franse componist Jean Adam Guilain in een zilverachtige registratie. Doordat vlakbij het orgel een van de toegangsdeuren open staat is er sprake van een lichte ontstemming. Zo zie je maar weer, Dick Koomans zei het onlangs nog in blog nr. 8, “orgelpijpen zijn net mensen, ze zijn zeer gevoelig voor temperatuur”! IJle klanken derhalve aan het begin van het heringebruikname concert – met als titel ‘Muziek voor de Koning der instrumenten’.
Tranen
Daarna laten Pieter van Dijk en Frank van Wijk in een gevarieerd programma de vele klankmogelijkheden van het gerestaureerde orgel horen. Pieter heeft een duidelijke missie: zo subtiel mogelijk de muziek laten horen met verfijnd spel, passend bij dit orgel dat uitblinkt in verscheidenheid. Het is zijn verdienste dat het talrijke publiek (zeker 450 personen) stil en ademloos luistert. De Passacaglia BuxWV 161 van Buxtehude zet hij in met een warm Prestantenkoor. Een zeer divers plenum horen we in het Praeludium in e van Bruhns. Terecht ontvangt hij een spontaan applaus. Voor mij persoonlijk is het hoogtepunt van de middag de door Frank van Wijk gespeelde partita ‘Sei gegrüsset, Jesu gütig’ van Johann Sebastian Bach, misschien wel de mooiste orgelpartita ooit. Bij het met vol orgel gespeelde slotkoraal kan ik m’n ogen niet droog houden.
Pieter en Frank sluiten samen het concert af met een bewerking (door Frank van Wijk) voor orgel 4-handig van het 3e deel van het Brandenburgs Concert nr. 3 in G BWV 1048. Een daverend applaus is hun deel. Het Alkmaarse orgelseizoen is begonnen! Wat daar allemaal te beleven is? Vraag het programmaboekje aan bij de Grote Kerk. Alle programma’s van de zomerconcerten staan erin. En dan is er ook nog het Orgelfestival Holland eind juni!
Restaureren op de grens van onze kennis
Voorafgaand aan het concert was er in de Pleinzaal van TAQA Theater De Vest een bijeenkomst waar korte lezingen werden gehouden over de gerestaureerde Grote Kerk beiaard (door adviseur Arie Abbenes) en het Van Hagerbeer/Schnitgerorgel. Erik Winkel, adjunct-directeur van Flentrop Orgelbouw, geeft een interessante lezing over ‘Loodcorrosie – restaureren op de grens van onze kennis’. In schokkende beelden laat hij zien hoe erg het pijpmateriaal was aangetast. De oorzaak is nog steeds niet voor 100% zeker, maar het is zeer aannemelijk dat de gasverwarming een belangrijke oorzaak was voor de loodcorrosie. De corrosie woekerde vooral in de conducten en de pijpvoeten. Wat het gevolg daarvan is, demonstreert Erik op overtuigende wijze door eerst op een (nieuwe) pijp te blazen en vervolgens een gaatje aan te brengen in de pijpvoet. Als hij weer op de pijp blaast horen we een zielig pruttelend geluid. Triest in één woord! De restauratie had niet veel langer moeten wachten. Inmiddels heeft de Grote Kerk Alkmaar elektrische verwarming.
Van 11 naar . . . 18 april
Joost Cox, voorzitter van de Stichting tot Behoud van Monumentale Kerken in Alkmaar waardeert de inzet van vele sponsoren. Er waren behoorlijk wat onvoorziene uitgaven. Een bezoekster vraagt mij: is er ergens ook een bus waarin ik een donatie kan doen? Ik moet het antwoord schuldig blijven. . .
Als doorgewinterde Orgelvriend zie ik veel nieuwe bezoekers, ik geef ze een flyer van de Stichting Vrienden van het Orgel die volgend jaar zestig jaar bestaat. Op 9 september a.s. organiseren zij een uniek concert waar Canto Ostinato van Simeon ten Holt tot klinken komt, in de combinatie van orgel en piano’s en op 3 oktober een excursie naar Gouda en Woerden. Op zaterdag 18 april is de donateursbijeenkomst in de Remonstrantse kerk met het fraaie Strümphlerorgel. Frank van Wijk houdt dan een lezing over waarom het Van Hagerbeer/Schnitger-orgel zo’n uitstekend instrument is voor de muziek van Bach. Verder zullen de Vrienden hun plannen voor het jubileumjaar 2016 bekend maken. De toegang tot deze bijeenkomst is gratis. Aanvang 14.00 uur. www.vriendenvanhetorgel.nl
Van Hagerbeer naar . . . Van Covelens
Iedereen is in euforie over het Van Hagerbeer/Schnitgerorgel. Ik ontmoet Joop Seldenthuis, ontwerper van orgelkassen. ‘Wat een schitterend instrument, en wat een mooie programmering vandaag. Organisten zouden het eens moeten afleren altijd maar met een zwaar Bachwerk te eindigen. Juist die subtiele klanken zijn zo mooi!’
Erik Winkel wijst me op het Van Covelensorgel, nog steeds het oudst bespeelbare orgel in Nederland. ‘Vergeet ook dat instrument niet, Jan!’
Even later ontmoet ik Henk Terwal, fervent schilder van kerkinterieurs. Enkele maanden geleden tipte ik hem dat de Grote Kerk leeg stond – géén exposities of podiums. Hij toog van Oss naar Alkmaar en heeft een hele dag zitten tekenen en observeren. Inmiddels is hij een eind gevorderd en heeft me toestemming gegeven om een tipje van zijn werk op te lichten. In juli exposeert hij in de St. Joriskerk in Amersfoort. He, wat jammer, kun je ook niet in Alkmaar exposeren? Helaas Jan, Amersfoort was je voor. Misschien volgend jaar?
Er blijft altijd wat te wensen over!
Meer foto’s: zie Alkmaar Grote Kerk – Van Hagerbeer/Schnitger-orgel
© 2015 Tekst en foto’s Jan Zwart, tenzij anders vermeld
