BLOG Restauratie Van Hagerbeer/Schnitger-orgel Alkmaar [ 2 ]

Het wereldberoemde Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Alkmaarse Grote Kerk wordt gerestaureerd. Begin 2015 zal het werk naar verwachting gereed zijn en kan het prachtige instrument zijn klanken weer laten horen. In dit blog doet Jan Zwart, bestuurslid van de Alkmaarse Stichting Vrienden van het Orgel, voor de lezers van Orgelnieuws verslag van de voortgang van de restauratie. Hij wordt bijgestaan door de organisten Pieter van Dijk (stadsorganist) en Frank van Wijk, en Erik Winkel, adjunct-directeur van Flentrop Orgelbouw. In deze tweede aflevering de demontage van het pijpwerk.

advertentie

Terwijl de steigerbouwers druk in de weer zijn met de opbouw van de steiger is Arjen de Boer, chef pijpenmakerij bij Flentrop Orgelbouw, bezig het Rugwerk leeg te halen. Wat normaal de werkplek is van de stadsorganist, is nu het domein van de orgelbouwer. Doordat de orgelbank en het pedaalklavier zijn weggehaald is er tussen de klaviatuur en het rugwerk genoeg ruimte. Alle pijpen worden in zacht karton ingepakt in grote kisten.

De kleine pijpjes, bijvoorbeeld van de vulstemmen, worden zorgvuldig in papier gerold en ‘per toon’ bij elkaar gelegd. Alles wordt gedocumenteerd volgens een vast patroon. De kisten vormen een veilig omhulsel voor de orgelpijpen.

Mag ik eens zo’n pijp vasthouden? Ik krijg de groot F van de Quintadeen 8 in m’n handen. Wauw, wat een gewicht! Loodzwaar inderdaad: een looien pijp van meer dan tien kilo. Hoe doen ze dat straks met die enorme zestienvoets pijpen? Dat moet met minstens twee drie man!

In bad

Wat gaan jullie met al die pijpen doen? Arjen vertelt dat de orgelpijpen voor een of meer dagen in een waterbad gaan, om de zuren er zoveel mogelijk uit te krijgen. De te sterk aangetaste delen worden verwijderd en door nieuwe stukjes lood vervangen. Dat lood is zo mogelijk nog wat kwetsbaarder, zodat, wanneer er in de toekomst ooit weer een zuur milieu ontstaat, de nieuwe stukken het eerst corroderen en daarmee het historische materiaal beschermen.

In het Rugwerk is helaas (nee gelukkig natuurlijk!) weinig van de loodcorrosie te zien. Maar hier zit toch een ‘addertje in de pijp’ (of een balk in mijn oog J!). Immers, veel schade is juist niet met het blote oog te zien, omdat het corrosieproces van binnen in de pijpvoet naar buiten gaat. Pas als er loodwit vrijkomt en er bulten en gaten komen kun je het zien, maar dan is de pijpvoet er vaak al slecht aan toe. Een sluipend proces . . . en helaas: in het Rugwerk zit dus ook de nodige corrosie. Maar goed dat alle pijpen in bad gaan!

Engelen

Het rugwerk is zo goed als leeg. Alleen de frontpijpen blijven voorlopig staan. Een paar dagen later kom ik weer eens kijken. Nu hoor ik stemmen van boven, bij de engelen. De orgelbouwers zijn bij het Bovenwerk, twee op de steiger en een in het orgel. Jeroen Rijpkema haalt de pijpen een voor een uit de windladen, Nico Ouwehand en Arjen de Boer pakken de pijpen aan en leggen die in een kist. In het Bovenwerk is meer pijpwerk aangetast dan in het Rugwerk. Sommige pijpen staan zo vast dat ze lastig uit de windlade zijn te krijgen.

Arjen laat me een pijp zien die echt bobbelig is geworden. Op een gegeven moment zal het metaal gaan breken en komt er een gat in de pijp. Jeroen toont een pijp die met plakband is dichtgeplakt. Nu begrijp ik waarom Pieter van Dijk onlangs zei dat je niet hoort dat het orgel in slechte staat verkeert. Maar ik zie dat het niet veel langer had moeten duren en enkele dagen later verneem ik dat één pijpvoet is afgebroken. Gelukkig wordt het herstel van het Van Hagerbeer/Schnitger-orgel voortvarend aangepakt!

In de eerstvolgende afleveringen maken we een uitstapje naar de orgelmakerij van Flentrop.

Bekijk ook de overige afleveringen van dit blog.

© 2014 fotografie Jan Zwart, Alkmaar (tenzij anders vermeld)