Het wereldberoemde Van Hagerbeer/Schnitger-orgel in de Alkmaarse Grote Kerk wordt gerestaureerd. Begin 2015 zal het werk naar verwachting gereed zijn en kan het prachtige instrument zijn klanken weer laten horen. In dit blog doet Jan Zwart, bestuurslid van de Alkmaarse Stichting Vrienden van het Orgel, voor de lezers van Orgelnieuws verslag van de voortgang van de restauratie. Hij wordt bijgestaan door de organisten Pieter van Dijk (stadsorganist) en Frank van Wijk, en Erik Winkel, adjunct-directeur van Flentrop Orgelbouw.
advertentie
Enkele dagen nadat Pieter en Frank bij Flentrop waren geweest toog ik op reis naar de Westzijde in Zaandam. Raar eigenlijk dat ik er nog nooit geweest was, ik ben er namelijk op een steenworp afstand vandaan geboren – in de Botenmakersstraat. Het is een eerbiedwaardig pand. Vlak achter de tochtdeur kom je een kabinetorgel tegen en in de centrale hal raak je onder de indruk van de mooie trap, de houten lambriseringen, het schilderij met Hendrik Wicher Flentrop – die de orgelmakerij in 1903 oprichtte – een historisch kistorgel en een klein handorgel. Ik voel me direct thuis in deze ambachtelijke orgelmakerij.
Spoelen
Zoals bekend is de aanleiding voor de restauratie de corrosie in met name het oudste (loden) pijpwerk van Van Hagerbeer (1646), zie blog nr. 1. In de orgelmakerij worden de aangetaste pijpen gespoeld. Hoe dat gaat in z’n werk? De pijpen worden per register in speciaal daarvoor gemaakte bakken met leidingwater geplaatst. Hierin kunnen de pijpen weken waardoor de corrosiedeeltjes los komen. Je ziet inderdaad het vuil in de waterbakken drijven. Blijven ze zo de hele dag staan? ‘Ja, maar het water wordt zes keer per dag ververst’ zegt Erik Winkel. ‘Aan het eind van de dag zijn de pijpen schoon.’s Nachts staan ze nooit in het water, want als je de pijpen te lang in water laat staan dat niet ververst wordt, verhoogt dat de kans op oxidatie. En dat is natuurlijk niet de bedoeling’.
Herstellen
Ik vraag aan Erik Winkel welke pijpen het ergst zijn aangetast. ‘Vooral de kleinste pijpen hebben er last van’ zegt Erik, ‘in het bijzonder de pijpvoeten. Na de spoelbeurt ondergaan de pijpen nog een technisch onderzoek: hoe is de staat van het metaal, zijn er beschadigingen, gaten of bobbels te zien’. Met name de Superoctaav 2 van het Rugwerk (en naar later blijkt ook de Superoctaav 2 van het Bovenwerk) verkeerden in slechte staat, daarnaast veel conducten (toevoerbuizen van de windlade naar de pijpen die niet op de windlade zelf kunnen staan, zoals de frontpijpen). ‘De delen die te erg zijn aangetast worden vervangen door nieuw metaal dat in dezelfde samenstelling als het oorspronkelijke materiaal wordt gegoten. Maar uitgangspunt is: zoveel mogelijk van het oude materiaal behouden’.
Gieten
Vandaag zijn er twee Belgische collega’s van de firma Joris Potvlieghe aan het werk, met wie de firma Flentrop een Contius-orgel in Leuven reconstrueert. Ik ben blij dat ik het kan zien, want het is een interessant proces. Eerst wordt er een mengsel van het benodigde metaal vastgesteld. Daarna worden de ingrediënten in een pot gedaan. Deze wordt verhit totdat de inhoud vloeibaar wordt. Via een speciale thermometer kunnen de pijpenmakers zien of het papje de juiste temperatuur heeft. Daarna wordt de inhoud in één snelle beweging over een lange werktafel uitgegoten. Als het is gestold wordt het metaal bijgesneden. Daarna kan de orgelpijp worden gemaakt. In onderstaande reportage van NH Leeft over de restauratie van het grote orgel kun je zien hoe dit werkt.
Een GROOT probleem – geen geluid
Erik, zijn er naast de loodcorrosie nog meer problemen geconstateerd? ‘Ja, helaas wel en dat betreft de grootste pijp van het orgel, in de middentoren. Dat is de toets C van de Principaal 22 voet. Deze klinkt als G en het is de oorspronkelijke F van Van Hagerbeer’. Wat is het probleem? ‘Hij geeft geen geluid! We weten nog niet precies hoe dat komt. Eigenlijk zou de pijp uit het orgel getakeld moeten worden, maar het is de vraag of dat gaat lukken. Dit was niet voorzien. Het zal een kostbare operatie worden, want daar zijn heel wat manuren voor nodig’. Zouden ze daarin gaan slagen . . ? Daarover de volgende keer.
Bekijk ook de overige afleveringen van dit blog.
© 2014 fotografie Jan Zwart
