In de column ‘Dat waren nog eens tijden’ blikt verhalenverteller, organist en orgelliefhebber Bert Rebergen zo nu en dan terug op de orgelwereld van enkele decennia geleden. De derde aflevering van deze column: Zwart en Asma in Amsterdam.
advertentie
Dat het al bijna dertig geleden is, kan ik amper geloven. Voor het eerst bracht ik een bezoek aan de Oude Kerk van Amsterdam. Slechts een keer had ik dit orgel op de voorzijde van een langspeelplaat gezien en ik dacht toen somber: ‘Dat mooie orgel zal ook wel gesloopt zijn.’
Het was de herdenking van Jan Zwart en Feike Asma, op een zaterdag, eind september 1986. Asma was nog geen twee jaar daarvoor overleden en de kerk stroomde weer ouderwets vol, want onder andere bij zijn concerten stond men in vroeger tijden buiten in de rij te wachten.
Geen sinecure om als brave tiener voor het eerst oog in oog te staan met de bedrijvigheid die Godfried Bomans zo mooi met de ‘amoureuze sector’ aanduidde. Ik was blij dat ik binnen was. Onder het orgel door wandelden we de zeer goed gevulde kerk in. Na me omgedraaid te hebben wist ik het: ‘Niet gesloopt!’ Ik kon het bijna niet geloven. Indrukwekkend!
Nu, al die jaren later, kom ik vaak orgelliefhebbers tegen die er destijds ook waren. Velen hebben dierbare herinneringen aan die dag en herinneren zich nog veel van wat er toen allemaal gebeurde.
Vanwege de grote drukte moesten we genoegen nemen met een plekje achterin de kerk. De klank van het beroemde orgel viel me daar tegen. Het leek op die afstand meer op een groot harmonium. Pas later ervoer ik, dichter bij het instrument zittend, de bijzondere klank van het instrument dat zich toen al lang niet meer in topconditie bevond.
In mijn herinnering was het een afwisselende dag. Van het orgelspel – er speelden veel verschillende organisten – herinner ik me weinig meer. De pers was daar na afloop ook niet bepaald over te spreken. Wel herinner ik me Wim van der Panne die op zijn sokken speelde. Men had immers – voor die tijd nogal vooruitstrevend – televisies in de kerk geplaatst, waarop de organisten te zien waren.
Op diezelfde beeldschermen werd om de haverklap de film Toccata met Feike Asma vertoond. Iedere keer weer stonden wij naar die beelden te kijken en genoten intens van het moment waarop Asma ‘Zestien voeten!’ naar zijn assistenten snauwde.
Asma kreeg die dag een eigen plaquette op een pilaar vlakbij het orgel. Er waren veel lezingen. De Stichting Orgelcentrum liet bij monde van Jan W. van Spronsen – uiteraard met strikje – weten dat het genoeg was geweest. Het werd een jaar waarin de kampen voor en tegen de muziek en stijl van Zwart en Asma voorzichtig nader tot elkaar kwamen.
Kleinzoon Jan Quintus Zwart liet opnames horen die hij in Maassluis had gemaakt, boven bij het orgel, waar Asma zijn Widor-elpees aan het opnemen was. Dat bleek geen lolletje, want het waaide verschrikkelijk.
Elpees. We moesten destijds nog heel even wachten op de komst van de cd. Ik kocht één lp. Historische opnames van Jan Zwart. Zijn die opnames ooit op cd verschenen? In ieder geval was ik zeer in mijn sas met die aankoop en met het kostbare plastic tasje in de handen geklemd zochten we, voor het slotconcert, in die grote, bijna bedreigende, stad een eenvoudige eetgelegenheid. Ik voelde me daar helemaal niet op mijn gemak en had mijn portemonnee angstig weggestopt in de binnenzakken van mijn jas.
Dat benauwende gevoel in Amsterdam ben ik nooit helemaal kwijtgeraakt.
We vonden een louche snackbar waar we slechte saté aten en frietjes waar een oliesjeik een goede prijs voor zou hebben kunnen vragen.
Net één zo’n klodder pindasaus viel van mijn vorkje precies in de plastic tas met de elpee. De hoes bleef voor het leven getekend. Toch was dat slechts een kleine smet op een dag waar ik nog steeds met veel plezier op terugkijk en velen met mij.
Bert Rebergen (*1969) is vooral onderwijsman en verhalenverteller, maar orgelmuziek mag zich in zijn grote belangstelling verheugen, niet alleen passief maar ook in de praktijk. In 1988 werd hij organist in Veenendaal. Daar en daarbuiten bespeelt hij, tot de dag van vandaag, menig instrument. Sinds 2009 treedt hij als verteller en presentator op in het gehele land.
Beeld: Jan Zwart, ontwerp platenhoes | © 2015 Gérard van Betlehem en Michel van Elk
