COLUMN RE: gister [ 14 ]

In de  column ‘RE: gister’ deelt organist, componist, cantorijlid en journalist Peter Sneep op in zijn ervaringen vanaf de orgelbank (en soms de pianokruk). De wederwaardigheden van de afgelopen zondag van de begeleider in drie Amersfoortse kerken zullen dan ook het onderwerp zijn van deze column. Als het even kan wekelijks op maandag. Deel 14 – Beurtzang.

advertentie

Dominee Evert jan Hempenius verraste gisteravond de kerkgangers in de Martuskerk met een prachtige vorm van beurtzang, die helemaal recht deed aan de tekst die we zongen. Hij had vers 4 en vers 5 van psalm 24 een rolverdeling gegeven, zodat duidelijk werd wat volgens mij de bedoeling was van de dichter van de psalm. Drie keer staat er een vraag in de psalm. In de onberijmde versie: Eerst ‘Wie mag de berg van de Heer bestijgen’ en dan twee keer ‘Wie is hij, die koning vol majesteit?’

We zongen het zo:

vers 4

mannen:
Omhoog, o poorten, nu omhoog!
maak hoog en wijd uw oude boog,
de Vorst der eer wil binnenrijden.
vrouwen:
Wie is die Vorst, zo groot in eer?
allen:
Die sterke Koning is de HEER,
de HEER, geweldig in het strijden.

vers 5

vrouwen:
Omhoog, o poorten, nu omhoog!
Maak hoog en wijd uw oude boog,
want zie, Hij komt, de Vorst der ere.
mannen:
Wie is die Vorst, zo groot in kracht?
allen:
Het hoofd van ’s hemels legermacht!
Hij is die Vorst, de Vorst der ere.

Wij vrijgemaakten hebben een eigen Gereformeerd Kerkboek met daarin een eigen psalmberijming (waaronder 48 die overeenkomen met die uit het Liedboek). Voor de eenheid en voor de mooie berijmingen zou ik liever de psalmen uit het Liedboek zingen. Op psalm 24 na. Want als we gisteravond de berijming uit het Liedboek hadden gezongen, hadden de groepen halverwege de vijfde regel moeten wisselen.

Gij poorten, heft uw hoofd omhoog,
aloude deur, maak wijd uw boog,
laat uw verheven koning binnen.
Wie is die vorst zo groot in eer,
die sterke held? Het is de Heer,
die alle macht kan overwinnen.

Dat is niet fraai, al kan het wel.

Nog mooier was het geweest, als gisteravond die vraagregels (‘Wie is die vorst’) door een solist waren gezongen. Maar dat is een detail.

Beurtzang – sommige mensen hebben het over wisselzang, ook goed – is nog niet zo lang in zwang in onze kerken. Dat is begrijpelijk, want beurtzang kun je alleen toepassen als je meer dan een vers laat zingen. Tot in de jaren zeventig was het gebruikelijk dat we vijf keer zongen in een dienst. Bij vier van die zingmomenten zongen we één vers, alleen na de collecte zongen we twee verzen, heel soms drie. Een enkele predikant liet meer zingen, maar dat was uitzondering.

In vrijgemaakt Rotterdam-Delfshaven, de kerkelijke gemeente waarin ik opgroeide, veranderde dat drastisch met de komst van dominee Cor van der Leest in 1979. Hij liet veel zingen en deed dat, voor ons voor het eerst, in beurtzang. Meestal deed hij dat alleen bij de collectepsalm en hij liet, voor zover ik me kan herinneren, alleen psalm 136 in beurtzang zingen. De laatste twee regels van elk vers zongen we dan ook nog met z’n allen. Maar mooi was het wel.

In Amersfoort werd pas veel later in wisselzang gezongen. Halverwege de jaren negentig werd Harm Boiten dominee van De Kandelaar. Toen hij er een tijdje was, vroeg hij Harry van Wijk en mij wat we ervan zouden vinden als de kerkraad beurtzang zou invoeren. Een beetje ondeugend heb ik hem gezegd dat het om beurten zingen nooit was afgeschaft en dus ook niet hoefde te worden ingevoerd.

Hij vroeg ons een lijst te maken met psalmen die voor beurtzang in aanmerking zouden komen. Kijk, daar wreekt zich het feit dat wij protestanten de psalmen strofisch zingen. Zouden we de psalmen onberijmd zingen of zeggen, dan zou wisselzang of beurtspraak veel meer voor de hand liggen. De Anglicanen doen het zo in hun kathedralen en grote stadskerken, monniken en nonnen doen het zo. Want de onberijmde teksten van de psalmen (en andere liederen uit het Oude Testament) met hun parallellisme vragen erom de verzen in twee groepen te reciteren. Ik bezoek bijna elke donderdagavond het avondgebed in de Oud Katholieke Kerk van Amersfoort, waar de psalmen bijna iedere week zo worden opgezegd.

Ja, u las het goed, monniken en nonnen doen ook aan beurtzang. Want beurtzang betekent niet: mannen – vrouwen – allen. Het kan ook met gemengde groepen, die bijvoorbeeld tegenover of naast elkaar staan en elkaar verzen toezingen. Ik maakte dat voor het eerst mee tijdens een liturgiecongres in de Noorderkerk in Groningen, met Martin den Otter aan het Reil-orgel. Het mooie en leuke ervan is: twee ongeveer even grote groepen klinken helemaal niet hetzelfde.

Er zijn nog meer mogelijkheden. Je kunt een solist die drie vragen uit psalm 24 laten zingen. Dat deden we een paar jaar terug tijdens een zangavond in De Kandelaar en dat vond ik erg indrukwekkend.

Het begeleiden van beurtzang is een leuke bezigheid. Je kunt het op allerlei manieren doen. Het meest voor de hand ligt, dat je bij het zingen van de mannen een donkere en bij vrouwen een lichte registratie kiest. Zeg maar bij de mannen een Bourdon 16’ en een Trompet 8’. Dirk Zwart vertelde me ooit dat hij juist het contrast kiest: Bij mannen lichte klanken en bij vrouwen zwaardere. Probeer het maar eens. Het werkt erg goed.

Bij de vraagregels van psalm 24 heb ik het gisteravond nog anders gedaan. Ik heb er gewoon helemaal niet bij gespeeld.

Peter Sneep (•1962) is organist van drie vrijgemaakt-gereformeerde kerken in Amersfoort: de Kandelaar, de Schaapskooi en de Martuskerk. Hij componeert kerkmuziek en maakte daarvan een aantal cd’s. Orgelles kreeg hij van Hetty Koelewijn en Gerrit ’t Hart. In De Kandelaar is hij lid van de cantorij, die onder leiding van Harry van Wijk eens in de zoveel tijd aan de diensten meewerkt. Peter Sneep is journalist. Van 1986 tot 2014 werkte hij bij het Nederlands Dagblad. Hij is getrouwd met Petra en vader van Anna (2) en Manuel (0).