In de column ‘RE: gister’ deelt organist, componist, cantorijlid en journalist Peter Sneep op in zijn ervaringen vanaf de orgelbank (en soms de pianokruk). De wederwaardigheden van de afgelopen zondag van de begeleider in drie Amersfoortse kerken zullen dan ook het onderwerp zijn van deze column. Als het even kan wekelijks op maandag. Deel 16 – Kabouters en draken
advertentie
De dienst in de Martuskerk begon gisteravond met Psalm 67. Bij het begeleiden van die psalm denk ik terug aan de trouwerij van Hilbert. Ik was blij voor hem en daarom begeleidde ik voor hem en zijn vriendin de psalm uitbundiger dan ooit.
Na de lezing zongen we gisteren Psalm 8. Een lied waarin ik nog veel oudere herinneringen heb. Een couplet van die psalm was het allereerste psalmvers dat ik leerde op de lagere school. Nog altijd denk ik bij het horen, zingen en spelen van die melodie aan dat hoge schoolgebouw op het binnenplein van een huizenblok aan de Rotterdamse Duyststraat. Hoge lokalen met een grote zwarte ronde kolenkachel achterin. De ogenschijnlijk eeuwenoude juffrouw Brinkman die ons eindeloos voorzong (omdat we nog niet konden lezen) ‘Wat voog’len door den ruimen luchtkring zweven.’ 1969. Wij vrijgemaakten zongen nog uit de berijming van 1773.
Waar komt een lied vandaan en waar gaat het naartoe?
Dat lijkt een rare vraag, maar de herkomst van een lied is best belangrijk om te weten. Aan liederen kleven soms prachtige verhalen en dierbare herinneringen. Maar dat niet alleen. Elk lied heeft een oorsprong en een geschiedenis en die is van wezenlijk belang voor iedereen die het vandaag zingt, speelt of laat zingen. Ook al ken je de feitelijke geschiedenis van een lied niet, je ontkomt er al zingend niet aan dat je aan meer denkt dan het lied zelf.
Er is duizelingwekkend veel te vertellen over een lied. Over de dichter, de componist, het gedicht (ofwel de liedtekst), de melodie, over de omstandigheden waarin tekst en melodie werden gemaakt, verwijzingen Bijbelplaatsen of naar andere liederen (plagiaat of citaat), ver- en hertalingen, berijmingen, toonsoort, intervallen, gewenste zangtempo, varianten in tekst en melodie, lengte van de regels, aantal regels, bewerkingen door allerlei componisten, beroemde improvisaties door organisten.
Bij het in 1973 uitgebrachte Liedboek voor de kerken verscheen een paar jaar later een Compendium met een toelichting bij elk lied. Over de dichter, de componist en het lied zelf. Ik heb dat boek vaak geraadpleegd, maar gek genoeg vond ik er best vaak niet in wat ik zocht. Wat is het goede zangtempo? Wat bedoelt de dichter met die opmerkelijke zin?
Bij het liedboek dat in 2013 verscheen is zo’n compendium er (nog) niet. Uitgeverij Boekencentrum schijnt zo’n boek te maken, maar is het maken van een boek in ons computertijdperk wel zinvol? Theologe, organiste en uitgeefster Lydia Vroegindeweij uit Leusden vindt van niet. Zij nam een paar jaar geleden het initiatief voor de Kerkliedwiki, een dochter van de bekende computerencyclopedie Wikipedia. Het leuke van zo’n digitaal naslagwerk is, dat iedereen eraan kan meeschrijven, fouten verbeteren, aanvullen.
Het is de bedoeling dat alle liederen uit alle Nederlandstalige bundels die ooit zijn verschenen in de Kerkliedwiki worden beschreven. Liedboek 2013, Evangelische Liedbundel, Opwekking, Alles wordt nieuw, Zingend Geloven, en ook het katholieke Gezangen voor liturgie en de ‘dichtersbundels’ van Sytze de Vries, André Troost, Ria Borkent. Noem maar op. Dat kan dus nog jaren duren voordat alles erin staat. Of beter gezegd: een wiki is nooit af.
Zaterdag bezocht ik in de Lutherse Kerk aan de Langestraat in Amersfoort de door Vroegindeweij georganiseerde tweede Kerkliedwikischrijfdag. De eerste is al geweest, de derde is op 27 juni. Ondanks regen, sneeuw en ijs kwamen er acht kerkliefhebbers uit heel (protestants) Nederland naar de oudste kerk van de keistad. ‘Wij zijn vrienden van de vrije kennis’, vatte zij haar visie op de wiki samen. Dominee Diederiek van Loo van Luthers Amersfoort was er ook en gaf een geestelijke wending aan de wiki-arbeid: ‘Luther vertaalde de bijbel en wilde zo kennis delen. Als hij nu had geleefd, had hij dat via het internet gedaan’, zei ze.
Een wiki is een goede bron van informatie. Een zoon van vrienden studeerde een jaar of zes geleden in Enschede af op betrouwbaarheid van Wikipedia. Hij leerde me een paar prachtige termen. Mensen die in een keer grote lappen tekst erop kwakken, noemde hij wiki-draken. Anderen die de kleine bijdragen leverden en fouten in teksten corrigeerden, heetten volgens hem wiki-kabouters. De draken sterven uit, de fijnzinnige kabouters blijven. De conclusie van z’n afstudeerscriptie: Wikipedia is erg betrouwbaar doordat er zoveel mensen aan werken en omdat de inhoud snel is aan te passen.
Mijn persoonlijke herinneringen aan liederen hoeven uiteraard geen plek te krijgen op de Kerkliedwiki. Liedkennis uit het collectief geheugen mag er van mij wel in. Zo mag op de pagina van ‘U zij de glorie’ van mij best worden vermeld dat het lied favoriet is bij het koninklijk huis en dat de Oranjes daarbij uitsluitend de Franse tekst gebruiken.
Ik kon het niet laten bij de voorbereiding van de dienst van gisteravond in de Martuskerk even de Kerkliedwiki te raadplegen of ik nog iets interessants aan de weet kon komen over het slotlied ‘Zo vriendelijk en veilig als het licht’. Dat lied heeft al wel een pagina, maar daar is duidelijk een wiki-draak aan het werk geweest. Die heeft een pagina uit het oude compendium overgetypt en op de pagina gezet. Dat proza blijkt echter niet over ‘Zo vriendelijk en veilig’ te gaan, maar over ‘De Heer heeft mij gezien en onverwacht’ te gaan. Beide Oosterhuis-liederen hebben dezelfde melodie. Als u gaat kijken is er trouwens best kans u de lap tekst niet meer ziet. Dan heeft een kabouter zijn werk al gedaan.
Peter Sneep (•1962) is organist van drie vrijgemaakt-gereformeerde kerken in Amersfoort: de Kandelaar, de Schaapskooi en de Martuskerk. Hij componeert kerkmuziek en maakte daarvan een aantal cd’s. Orgelles kreeg hij van Hetty Koelewijn en Gerrit ’t Hart. In De Kandelaar is hij lid van de cantorij, die onder leiding van Harry van Wijk eens in de zoveel tijd aan de diensten meewerkt. Peter Sneep is journalist. Van 1986 tot 2014 werkte hij bij het Nederlands Dagblad. Hij is getrouwd met Petra en vader van Anna (2) en Manuel (0).
