Het jaar 2023 is nog erg vers, maar voor u het weet is het nieuwe orgelseizoen aangebroken. Organiseert u een concertserie, festival, masterclass of studiedag? Een concertprogramma samenstellen? Een opname uitbrengen op cd of uw kunsten tentoonspreiden op YouTube? Heeft u nog wat moeite om uit het zwarte gat na het César Franck-jaar te klimmen? Geen nood, ORGELNIEUWS heeft voor u op een rij gezet wat er dit jaar op orgelgebied valt te vieren of te herdenken.
advertentie
Zoals ieder jaar hebben wij een lijst samengesteld van jubilerende componisten die in meerdere of mindere mate hebben bijgedragen aan het orgelrepertoire, of zo beroemd zijn dat u uw transcriptievaardigheid (of die van anderen) daarvoor in stelling zou kunnen brengen.
Dit wordt het jaar van William Byrd (400e sterfjaar) of van zijn ietwat ondeugender evenknie Thomas Weelkes en de eveneens in 1623 overleden Portugees Manuel Rodrigues Coelho. Zetten we een flinke stap in de tijd, dan kunnen bijvoorbeeld de drie orgelsonates van Jan Albert van Eyken (200e geboortejaar) worden weer eens worden afgestoft.
U heeft het werk van Max Reger nog in uw vingers van de herdenking van zijn 100e sterfjaar in 2016? Dat komt goed uit. Dan is de viering van zijn 150e geboortejaar dit jaar voor u een fluitje van een cent. Iets anders dan Franck uit het Franco-belgische repertoire? Dan zou Jacques-Nicolas Lemmens (200e geboortejaar) en Joseph Jongen (50e sterfjaar) iets voor u kunnen zijn. Of Hollands met een Frans tintje bij C.F. Hendriks jr. (100e sterfjaar). Als u vindt dat het allemaal wat orkestraler mag: bijt u dan vast in de orgeltranscripties die de laatste jaren verschenen van het werk van Sergei Rachmaninoff (150e geboortejaar en 80e sterfjaar).
Genoeg romantiek?
Denk ook eens aan Hans Friedrich Micheelsen (50e sterfjaar) en Anton Heiller (100e geboortejaar). Niet modern genoeg? Zet György Ligety (100e geboortejaar) op de lessenaar en laat uw obstinaat geworden publiek daarna weer oneindig zen worden met Simeon ten Holt (100e geboortejaar). Dat gaat u allemaal boven uw pet? Put eens uit de omvangrijke opuslijst van Gordon Young (25e sterfjaar).
2023 is ook het jaar waarin we stilstaan bij twee belangrijke twintigste-eeuwse nestors van de kerkmuziek die ons 25 jaar geleden zijn ontvallen: Albert de Klerk uit de katholieke wereld en Adriaan C. Schuurman uit de protestantse traditie.
Drie giganten
Dit wordt het jaar van de giganten. De rode reus van Rotterdam, het Marcussen-hoofdorgel in de Laurenskerk viert in december zijn 50e verjaardag. Op weg naar de status van hyperorgel komt het nu nog grootste orgel van Nederland wel in titanenstrijd met het Adema-orgel in de Kathedrale Basiliek St. Bavo in Haarlem. Voor deze honderdjarige liggen plannen voor restauratie (laatste fase) en uitbreiding al klaar. En dan is er nog de Goliath-aan-Zee: het Van den Heuvel-orgel in de Nieuwe Kerk in Katwijk dat dit jaar 40 wordt.
Zo zijn er in 2023 nog veel meer eeuwfeesten en andere kroonjaren, herdenkingen en verjaardagen van organisten, componisten en orgels. Dit is onze inspiratielijst:
Componisten
400e sterfjaar
William Byrd (ca. 1540-1623)
Manuel Rodrigues Coelho (1563-1623)
Thomas Weelkes (1576-1623)
400e geboortejaar
Dietrich Becker (1623-1697)
Carlo Donato Cossoni (1623-1770)
350e sterfjaar
Johann Bach (1604-1673)
350e geboortejaar
Francesco Feroci (1673-1750)
Allessandro Marcello (1673-1747)
300e sterfjaar
Miguel Lopez (1669-1723)
300e geboortejaar
Carl Friedrich Abel (1723-1787)
Christian Friedrich Gregor (1723-1801)
250e sterfjaar
Franz Nikolaus Novotny (1743-1773)
250e geboortejaar
Michael Gotthard Fischer (1773-1829)
Leonardo Marzona (1773-1852)
200e sterfjaar
Franz Bühler (1760-1823)
200e geboortejaar
Edmund Thomas Chipp (1823-1886)
Jan Albert van Eyken (1823-1897)
Immanuel Faisst (1823-1894)
Theodor Kirchner (1823-1903)
Jacques-Nicolas Lemmens (1823-1881)
William Spark (1823-1897)
150e geboortejaar
Amilcare Bosi (1873-1963)
Clarence Dickinson (1873-1969)
Cesare Dobici (1873-1944)
Vinzenz Goller (1873-1953)
Valentin Höller (1873-1932)
Frederick William Holloway (1873-1954)
Joseph Jongen (1873-1953)
Pietro Magri (1873-1937)
Charles Quef (1873-1931)
Sergei Rachmaninov (1873-1943)
Giuseppe Ramella (1873-1940)
Max Reger (1873-1916)
Karl Straube (1873-1950)
Jean-Jules Roger-Ducasse (1873-1954)
Rudolf Tobias (1873-1918)
100e sterfjaar
Arthur Homer Bird (1856-1923)
Theophil Forchhammer (1847-1923)
Louis Ganne (1862-1923)
Christiaan Frederik Hendriks jr. (1861-1923)
Oliver Arthur King (1855-1923)
Carl Adolf Lorenz (1837-1923)
Henri Messerer (1838-1923)
Ferruccio Parisini (1876-1923)
Josef Pembaur (1848-1923)
Léon Roques (1839-1923)
George Elbridge Whiting (1840-1923)
100e geboortejaar
Leslie Bassett (1923-2016)
Jacques Berthier (1923-1994)
Joachim Blume (1923-2002)
Harold Britton (1923-2020)
James Clifford Brown (1923-2004)
Anton Heiller (1923-1979)
Theodor Hlouschek (1923-2010)
Simeon ten Holt (1923-2012)
Erhard Jakoschka (1923-2009)
Wolfgang Köhler (1923-2003)
György Ligety (1923-2006)
Dietrich Manicke (1923-2013)
Hans-Joachim Marx (1923-2010)
Erwin Miggl (1923-1996)
Daniel Pinkham (1923-2006)
Ned Rorem (1923-2022)
Edouard Senny (1923-1980)
Wolfgango dalla Vecchia (1923-1994)
Gerhard Wimberger (1923-2016)
Terenzio Zardini (1923-1999)
75e sterfjaar
Frank Heddon Bond (1875-1948)
Arturo Clementoni (1857-1948)
Thomas Crawford (1912-1948)
Gustave Ferrari (1872-1948)
Thomas William Hanforth (1867-1948)
Henry Holloway (1871-1948)
Josef Lechtaler (1891-1948)
Franz Xaver Müller (1870-1948)
Franco Vittadini (1884-1948)
50e sterfjaar
Daniele Arnoldi (1890-1973)
Henri Büsser (1872-1973)
William Harris (1883-1973)
Sir Ernest Macmillan (1893-1973)
Hans Friedrich Micheelsen (1902-1973)
Heathcote Statham (1889-1973)
25e sterfjaar
William Albright (1944-1998)
Johannes Driessler (1921-1998)
Fernando Germani (1906-1998)
Albert de Klerk (1917-1998)
Adriaan C. Schuurman (1904-1998)
Michael Tippett (1905-1998)
Gordon Young (1919-1998)
Orgeljubilea
Rond de orgels in deze plaatsen valt dit jaar wat te vieren. We maakten een selectie:
250 jaar
- Moordrecht, Hervormde Kerk – Del Haye-orgel, gebouwd voor de Waalse Gasthuiskerk te Gouda, sinds 1818 in Moordrecht; een restauratie van het orgel door Orgelmakerij Reil is in voorbereiding.
200 jaar
- Weesp, Grote of Laurentiuskerk, Gebr. Bätz, op 12 oktober 1823 in gebruik genomen
150 jaar
- Emmen, Grote Kerk, Roelf Meijer (1873)
100 jaar
- Alphen aan den Rijn, Adventskerk – Steinmeyer-orgel, in gebruik genomen op 24 januari 1923; vanwege het bouwjaar 1922 is het eeuwfeest in 2022 gevierd.
- Bussum, Koepelkerk – Steinmeyer-orgel in 1923 gebouwd voor de Clemenskerk te Hilversum, in 2012 gerestaureerd en geplaatst in Bussum.
- Haarlem, Kathedrale Basiliek Sint-Bavo – Adema-orgel gebouwd voor de H. Willibrordus-buiten-de-Veste te Amsterdam waar in 1923 de eerste bouwfase in gebruik werd genomen. Sinds 1971 staat het in de Haarlemse kathedraal.
- Rotterdam, Kathedrale kerk van de HH Elisabeth en Laurentius – Verenigde Kerkorgelfabrieken (1923), in 1997 door Adema uitgebreid met o.a. een derde klavier; in 2020 is een eerste restauratiefase door Adema een nieuwe speeltafel geplaatst; de tweede fase is in voorbereiding.
50 jaar
In 1973 werden, evenals in het jaar daarvoor, zo’n zeventig nieuwe orgels opgeleverd in Nederland. De drie meest spraakmakende vijftigers:
- Amsterdam, Aula Vrije Universiteit – ‘Couperin-orgel, gebouwd door Jean-Georges Koenig en Fonteijn & Gaal. Het orgel is geheel naar de principes van de Franse barok gemaakt, inclusief het karakteristieke kistpedaal.
- Scheveningen, Julianakerk – de Gebr. Reil, kopie van het Schnitger-orgel in Uithuizen
- Rotterdam, Grote of Sint-Laurenskerk, het Marcussen-hoofdorgel, het grootste orgel van Nederland, werd op 8 december 1973 in gebruik genomen met een concert door Johann Th. Lemckert.
25 jaar
Anders dan in 1973 worden er 25 jaar later ‘nog maar’ twintig nieuwe orgels opgeleverd. We lichten er twee uit:
- Rotterdam, Maranathakerk – Van den Heuvel-orgel, eigenlijk gebouwd voor een seminarie in Taipei (Taiwan) maar verkocht aan de Maranathakerk en daar op 7 oktober 1998 in gebruik genomen.
- Voorthuizen, Gereformeerde Kerk – Hendriksen & Reitsma-orgel.
Meer mijlpalen
Voor de protestanten onder ons: Dit jaar is het alweer een decennium geleden dat het Liedboek. Zingen en bidden in huis en kerk (kortweg Nieuwe Liedboek) in gebruik is. In veel protestantse gemeenten werd het de opvolger van het Liedboek voor de Kerken dat dit jaar zijn vijftigste verjaardag viert en in sommige gemeenten nog steeds zijn diensten bewijst. In wat meer orthodoxe kerken ook nog niet over haar houdbaarheidsdatum: de psalmberijming die in 1773 ‘door last van de Hoog Mogende Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden’ kon worden presenteerd. De 19den Julij is dat precies 250 jaar geleden.
We hebben hem niet geschaard in bovenstaande lijst van orgelcomponisten, maar iedere organist zal werk van hem kennen. Denkt u bij ‘Abide with me’ of ‘Blijf bij mij, Heer’ meer eens aan de tweehonderd jaar geleden geboren organist en kerkmusicus William Henry Monk (1823-1889). Hij schreef die beroemde hymnmelodie ‘Eventide’.
Johann Sebastian Bach is in Leipzig altijd een goede aanleiding voor een feest, maar tijdens de editie 2023 van het jaarlijkse Bachfest wordt bij een wel heel bijzonder moment stilgestaan: in 1723 werd Bach benoemd tot Thomascantor.
En dan zijn er sub conditione Jacobi nog verjaardagen. De Roemeens-Duitse organist en componist Michael Radulescu en de Engelse organist en componist Philip Moore worden 80. Arie Eikelboom, Christiaan Ingelse, Grayston Ives, Gerhard Weinberger en Jan van Westenbrugge hopen 75 te worden en we vieren een halve eeuw Sietze de Vries.
Vooruitblik 2024
Voor wie verder vooruit wil plannen of nog meer voorbereidingstijd nodig heeft hebben wij alvast wat suggesties: het 400e geboortejaar van Claude Balbastre (1724-1799); het 350e sterfjaar van Matthias Weckman (ca. 1616-1674, het 200e geboortejaar van Anton Bruckner (1824-1896); het 150e geboortejaar van Franz Schmidt, het 100e sterfjaar van Theodore Dubois (1837-1924), Gabriel Fauré (1845-1924) en Charles Villiers Stanford (1852-1924) en het 100e geboortejaar én 40e sterfjaar van Pierre Cochereau (1924-1984). En dan is het ook nog eens 400 jaar geleden dat Samuel Scheidts driedelige Tabulatura Nova werd uitgegeven.
Aanvullingen?
Dit overzicht is uiteraard niet uitputtend. Mist u belangrijke namen of mijlpalen, laat het ons weten via redactie@orgelnieuws.nl.
