Op zondag 28 september wordt het De la Haÿes/Van Peteghem-orgel in de Sint-Jozefkerk te Donk (bij Maldegem in België) opnieuw in gebruik genomen. Het orgel werd ingrijpend gerestaureerd door Verschueren Orgelbouw uit Heythuysen.
advertentie
Het orgel werd gebouwd door Louÿs de la Haÿes voor de parochiale kerk Heilig Kruis te Heusden (Oost-Vlaanderen) volgens een contract van 23 oktober 1711 dat tussen de pastoor en de genoemde orgelmaker gesloten werd. De laatste betaling vond in juni 1712 plaats. Het orgel telde 10 registers en was uitgerust met een klavier met een omvang van 45 toetsen en zgn. kort octaaf. Voor de windvoorziening waren twee meervouwige spaanbalgen aanwezig.
Dalhaye-orgelmakersfamilie
De orgelkast was, zonder kastvoet, in de balustrade ingebouwd; de klaviatuur bevond zich san de achterzijde van het orgel. De toonhoogte was een hele toon onder de huidige standaard. Louis de la Haÿes (overleden in 1724 of 1725) zou afkomstig zijn uit Chièvres en was in Gent woonachtig toen hij dit orgel bouwde. Niet alleen was hij de maker van het instrument, maar vervaardigde ook de orgelkast met het beeldhouwwerk. Hij was de stichter van de orgelmakersfamilie Delhaye die tot circa 1850 in Antwerpen actief bleef. Louis Delhaye had een gelijknamige zoon. Dat heeft soms tot verwarring geleid omtrent het auteurschap omdat beiden in dezelfde stijl werkten. Bepaalde stijlkenmerken van de orgelkast van Donk komen overeen met de bewaard gebleven ontwerptekening van het Delhaye-orgel van de kapel van de Nieuwen Bosch in Gent.
Van Peteghem
In 1819 werd het orgel verbouwd door Pierre Charles van Peteghem uit Gent, zo blijkt uit een inscriptie op het pijprooster. Bij die gelegenheid werd de orgelkast van een kastvoet voorzien, werd de windlade vervangen en de dispositie aangepast. Daarbij werd ook de klavieromvang uitgebreid tot 53 toetsen (CD-f3). Merkwaardig is dat de indeling van de tooncancellen van de nieuwe windlade van Van Peteghem niet correspondeert met de uiterlijke vormgeving van de kast. De grootste orgelpijpen staan namelijk op de plaats waar de orgelkast het laagst is en ter hoogte van de middentoren – waar normaliter de grootste pijpen zouden moeten staan – treft men de kleinste pijpjes aan.
Verkocht
Volgens de archieven van de parochiale kerk van Heusden werd het orgel in 1870/1871 verkocht aan de kloostergemeenschap van de Visitatie te Sint Amandsberg. Na de bouw van de kerk in Maldegem Donk werd het instrument doorverkocht aan de kerkfabriek van Maldegem Donk. In 1898 plaatste Petrus Vergaert uit Gent een nieuwe blaasbalg (met een inslaande en een uitslaande vouw en twee schepbalgen als windpompen) voor 350 frank. Bij die gelegenheid werd ook onderhoudswerk aan het eigenlijke instrument uitgevoerd. Papierstroken in de hoeden van gedekte pijpen blijken uit Roeselare afkomstig te zijn en wijzen op de uitvoering van werkzaamheden door mogelijk Forest of Demazière.
Bespeelbaar
In 1972 is het orgel, in afwachting van een integrale restauratie, opnieuw bespeelbaar gemaakt door Gabriël Loncke. De waarschijnlijk door Daem (Appelterre) tussentijds toegevoegde registers Salicional en Voix céleste zijn bij die gelegenheid verwijderd. Het orgel werd in 1976 als monument aangemerkt. In 1999 besloot de kerkraad het orgel te laten restaureren en werd Herman Streulens (Gent) als ontwerper aangesteld. Om gezondheidsredenen nam hij in 2008 ontslag en werd Gabriël Loncke als opvolger aangesteld.
Restauratie
In september 2012 werd aan Verschueren Orgelbouw Heythuysen B.V. de opdracht voor de restauratie verstrekt op basis van een beperkte aanbesteding. In maart van het daaropvolgende jaar gingen de werkzaamheden van start. De historische orgelkast, windlade, mechanieken en een belangrijk deel van het pijpwerk werden zorgvuldig gerestaureerd.
Ontbrekend pijpwerk werd, evenals een nieuw klavier en drie meervouwige blaasbalgen, naar historisch voorbeeld gereconstrueerd. Ten behoeve van de schalbekers van de Trompette werd de orgelkast van een opbouw voorzien. De vormgeving van deze aanvullingen is vervaardigd naar ontwerp van Gabriël Loncke, die zich daarbij liet inspireren door de ontwerptekeningen van Delhaye voor het orgel in de Nieuwen Bosch in Gent.
Het nieuwe houtsnij- en beeldhouwwerk werd door Donaat Van Overschelde (Zarren) vervaardigd. Kunstatelier Thienpont (Eke) verzorgde de polychromie op basis van kleurenonderzoek van de aanwezige verflagen. In juni 2014 werden de werkzaamheden afgerond.
Ingebruikname
Op zondag zondag 28 september wordt het Delhaye/Van Peteghem-orgel orgel opnieuw in gebruik genomen. Om 15.00 uur verzorgt Sarah Copriau het inspelingsconcert. De Sint-Jozefkerk is gelegen aan de Brezendreef 3, B-9990 Donk, Maldegem.
Dispositie
in volgorde van de registers op de windlade
Cornet V
vanaf cis1, reconstructie 2014
Prestant 4
C-h front (m.u.v. Dis, Fis en Gis), vanaf c’ op de lade, overwegend Delhaye
Bourdon 8
C-cis eikenhout (afgevoerd), vanaf d metalen roergedekten, overwegend Delhaye
Doublet 2
overwegend Delhaye
Fluyte 4
C eikenhout (afgevoerd), D-h metalen gedekten, c1-cis3 open conisch, vanaf d3 cylindrisch, overwegend Delhaye
Nasard 2 2/3
C-fis metalen gedekten, g-c2 open conisch, vanaf cis2 cylindrisch, overwegend Delhaye
Tierce 1 3/5
C-cis1 overwegend Delhaye, vanaf d1 gereconstrueerd 2014
Fourniture III
nieuw, samenstelling gereconstrueerd op basis van het pijprooster
Trompette bas 8
reconstructie op basis van het historische voorbeeld in De Klinge. Metalen voeten en koppen, gedreven lepels, blikken bekers met bovenstuk van orgelmetaal
Trompette sup 8
idem, bekers vanaf cis2 geheel van orgelmetaal
Clairon bas 4
makelij als Trompette, naar voorbeeld van het Van Peteghem-orgel in Stavele, bekers vanaf g geheel van orgelmetaal
Cromhoorn sup. 8
reconstructie naar het voorbeeld van Stavele; metalen voeten en koppen, gedreven lepels, cylindrische bekers met een hoog tinpercentage
Werktuiglijke registers
Tremblant
inliggend, reconstructie 2014
Rossignol & Ventile
de registertrekker bedient naar keuze het ventil of de Rossignol, reconstructie 2014
Samenstelling vulstemmen
Fourniture
C: 1/2 – 1/3 – 1/4
cis: 1 – 2/3 – 1/2
cis1: 1 1/3 – 1 – 2/3
g1: 2 – 1 1/3 – 1
cis2: 2 2/3 – 2 – 1 1/3
Cornet
cis1: 8 (gedekt) – 4 – 2 2/3 – 2 – 1 3/5
Klavieromvang: CD-f3
Deling bas/discant: tussen c1 en cis1
Winddruk: 86 mm waterkolom
Toonhoogte: a1 = 415 Hz bij 18º C
Stemmingssysteem: met drie reine tertsen conform de beschrijving van Rameau
© 2014 fotografie Bram van den Berg
