‘Een cd met alleen maar Toccata’s?!’, vroeg een verbaasde bevriende collega me, toen ik hem enthousiast vertelde over de nieuwe Bach-opname van Léon Berben. ‘Nee’, zei ik, ‘een dubbel-cd!’. Ik zag mijn collega bijna denken: ‘Hoe verzint iemand zoiets?’. Zelf had hij zojuist een andere dubbel-cd ten doop gehouden met avant-gardistische orgelwerken. Twee werelden …
advertentie
Léon Berben (*1970, Heerlen) mag een meesterlijk organist en klavecinist genoemd worden. Daarnaast is hij een kenner van de muziekgeschiedenis en de uitvoeringspraktijk van de oude muziek. Na zijn studie bij o.a. Rienk Jiskoot, Gustav Leonhardt en Ton Koopman verwierf hij zich een grote reputatie als vertolker van de ‘oude muziek’. Zijn repertoire omvat werken uit de periode tussen 1550 en 1770, met als zwaartepunt de muziek van de Engelse virginalisten, Jan Pieterszoon Sweelinck en de Duitse muziek uit die periode. Vanaf 2000 was hij als klavecinist verbonden aan het vermaarde ensemble Musica Antiqua Köln.
Berben laat op deze dubbel-cd alle klaviertoccata’s van Johann Sebastian Bach horen, en nog iets meer. Op de eerste cd speelt hij de pedaliter Toccata’s op het Schnitger-orgel in de Grote Sint Laurenskerk te Alkmaar, op de tweede cd de manualiter Toccata’s op een zeer welluidend klavecimbel uit 2001 van Keith Hill, kopie van een instrument uit 1728 van Christian Zell uit Hamburg. Omdat er grote verwantschap bestaat tussen het Praeludium et Fuga in D (BWV 532) met de manualiter-toccata in dezelfde toonsoort (BWV 912) is eerstgenoemde compositie extra opgenomen op de eerste cd.
Hoewel op goede gronden aan Bachs auteurschap van de fameuze d-Moll Toccata en Fuga (BWV 565) kan worden getwijfeld, nam Berben hem toch in het programma op, temeer omdat het werk (nog) niet aan een andere componist kan worden toegeschreven. De eerste cd opent er overrompelend mee. Berben heeft het overbekende stuk ontdaan van alle stof- en vernislagen, zet alle conventies omtrent de interpretatie opzij en zet het stuk met bravoure neer, alsof het een première betreft. Als luisteraar houd je de adem in, blijf je negen minuten lang op het puntje van je stoel zitten en denk je na afloop: ‘zo kan het dus ook’. Musiceren als Brugman is het, het hele scala van de retorica wordt geëtaleerd op een volstrekt soevereine manier. Heerlijk, wanneer zo de toon gezet wordt.
Virtuoos en vindingrijk is Berbens toepassing van de ‘willkürliche Manieren’, de versieringskunst die in Bachs tijd gebruikelijk was. Klinkt de “dorische” fuga (BWV 538) in andere uitvoeringen nogal eens academisch en stijf, bij Léon Berben is het een en al beweging en voortgang, waarbij je na het slotakkoord als luisteraar het jammer vindt dat het is afgelopen. Prachtig is ook de uitvoering van de solostem in het Adagio uit BWV 564.
De imposante klank van het Alkmaarse Schnitger-orgel hoef ik hier verder niet aan te bevelen. De vele mogelijkheden om hier een plenumklank te vormen, worden door Berben volledig benut. Het brengt wel met zich mee dat je deze cd niet zomaar in z’n geheel zult beluisteren. Daarvoor is wat Berben en het instrument bieden te indringend. Slechts in het eerder genoemde Adagio en in de eerste fuga uit BWV 566 (op de fraaie Rugwerk-Prestant gespeeld) zijn andere dan plenumregistraties te beluisteren.
Over het klavecimbel lees ik in de toelichtende tekst weinig. Instrumenten, ook van gerenommeerde bouwers, klinken soms wat metaalachtig. Dit Hill-instrument is echter zangrijk van klank en zeer aangenaam om te horen. Bovendien is het fraai opgenomen en klinkt het alsof het in je eigen huiskamer staat. Voor het Schnitger-orgel geldt dat laatste niet, maar ook daarvan is de klank evenwichtig en zeer doorzichtig vastgelegd.
Het label Ramée heeft zich in de afgelopen vijf jaar onderscheiden met uitzonderlijk goede producties op het gebied van de oude muziek. Deze dubbel-cd onderstreept dat overtuigend.
Muzikale interpretatie * * * * *
Kwaliteit van de opname * * * * *
Johann Sebastian Bach: Toccata’s
Léon Berben, orgel en klavecimbel
CD 1: Toccata en Fuga in d (BWV 565); Praeludium en Fuga in D (BWV 532); Toccata en Fuga in d (BWV 538); Toccata en Fuga in F (BWV 540); Toccata, Adagio en Fuga in C (BWV 564); Toccata in E (BWV 566).
CD 2: Toccata in g (BWV 915); Toccata in c (BWV 911); Toccata in d (BWV 913); Toccata in D (BWV 912); Toccata in fis (BWV 910); Toccata in G (BWV 916); Adagio uit Toccata in G (BWV 916); Toccata in e (BWV 914); Toccata in A (BWV Anh. III, 178).
Ramée – RAM 0903, TT 73’36” en 79’39, booklet 30 pagina’s (EN/DU/FR), prijs: € 29,95
