Een eindejaars-overdenking door correspondent Aart de Kort: Mensen hebben behoefte periodes af te bakenen, te kaderen, ergens een streep onder of boven te zetten. Orgelmensen zijn daar geen uitzondering op, denk maar aan de honderden thematische concerten (vooral niet te veel verschillende soorten muziek), orgels waar je alleen maar een bepaalde stijl op ‘hoort’ te spelen, de componistenjaren (wie is zoveel honderd jaar dood dan wel geboren) enzovoorts.

Orgelnieuws kan natuurlijk niet achterblijven en gaat in navolging van andere media het voorbije jaar evalueren en vooruitkijken naar 2009. Op orgelgebied wel te verstaan. Wat Barack Obama voor de Nederlandse orgelcultuur betekent, lijkt te verwaarlozen.

Text Example

advertentie

Wij vinden dat het ook in de orgelcultuur eerst om mensen dient te gaan, direct gevolgd door muziek en dan pas om orgels ‘an sich’. Het orgel (organum) is een werktuig (een heel boeiend werktuig, dat wel) voor de vertolking van goede muziek die niet anders kan klinken dan door geïnspireerde mensenhanden en –voeten. We hebben in 2008 door de dood helaas afscheid moeten nemen van een aantal prominenten. Recent nog ontviel ons totaal onverwacht Cees van Oostenbrugge, directeur van Flentrop Orgelbouw, die het onder zijn leiding binnengehaalde prestigieuze nieuwbouwproject in de Hamburgse Katharinenkirche helaas niet voltooid mag meemaken. Ook kwam een einde aan het werkzame leven van Klaas Jan Mulder, voor zo velen de laatste grootheid van een groep organisten die bestond uit onder anderen Piet van Egmond, Feike Asma en de zonen Zwart. Een heel andere persoonlijkheid was Jaap Hillen, overleden in de zomer. Ook hij inspireerde zeer velen, vooral als dirigent en was de grote promotor van ‘zijn’ instrument in Breda. Het is jammer te moeten concluderen dat het organistschap in Breda in de toekomst een nogal uitgeklede functie zal blijken, meer ‘custos’ dan ‘musicus’. Nog een andere Brabantse (kerk)musicus ontviel ons: Maurice Pirenne. Voor velen helaas te onbekend als organist en componist, echter voor wie hem van nabij meemaakte een beminnelijk maar wel uitgesproken mens die voor eerst priester/kerkmusicus was en daarna pas de begaafde solist. Zijn opvolging in de Bossche St. Jan ging ook merkwaardig geruisloos maar lokte geen reacties uit in de media…. Minder bekend, maar trouw in hun werk als kerkorganist waren de in 2008 overleden Moordrechtse organist Jaap Niewenhuijse (auteur van talloze koraalcomposities) en zijn Voorburgse collega Jo Aten, aan wie zeer vele amateur- en beroepsorganisten het te danken hebben gehad dat zij konden studeren op zijn kloeke Verschuerenorgel in de plaatselijke Gereformeerde Kerk. Ook genoemd moet hier worden organist en orgelbouwer Gerard Mulder uit Vlaardingen. In zijn regio verbeterde hij de technische en muzikale staat van tal van orgels, was hij zeer actief als GOV-kringleider en was voor velen een goede vriend, begiftigd met een onder organisten soms zeldzaam gevoel voor humor.

Er stonden in 2008 meer mensen in het orgelnieuws: Gerben Mourik won de Haarlemse improvisatiewedstrijd, Jos van der Kooij speelde GEEN cd vol op het oudste orgel van Nederland, een andere Jos (Laus) publiceerde zijn kloeke en langverwachte Maarschalkerweerdstudie en Arjen Leistra werd de opvolger van André Verwoerd in Schiedam.

Nogal ‘revolutionair’ was het (ooit ondenkbaar geachte) samengaan van de KNOV (ooit door een r.k. organist opgericht, maar in feite al vele decennia een louter protestantse signatuur uitdragend) en GOV tot Koninklijke Vereniging van Organisten en Kerkmusici (KVOK). De r.k. evenknie (KDOV) zag blijkbaar geen reden aan te haken, maar werd daar ook niet toe uitgenodigd.

Wat betreft de orgelmuziek: er werd dit jaar ongetwijfeld een aantal goede orgelwerken gecomponeerd of uitgegeven, maar we weten het alleen (nog?) niet. Liever stortten we ons allemaal tegelijk of successievelijk op de mer à boire die Olivier Messiaen heet en genoeg inhoud bood voor een ieder om met een nog persoonlijker weetje of fotootje op de proppen te komen. Hier tegenover mag het initiatief van Okke Dijkhuizen om Jacob Bijsters complete orgeloeuvre op cd uit te brengen terecht als een daad van formaat worden genoemd. Rond die paar orgels in onze concertzalen bleef het relatief stil. Het wachten is op de voltooiing van de restauratie van het Rotterdamse Doelenorgel. Slechts Haarlem deed met enige regelmaat flink van zich horen.

En viel er op orgelbouwgebied nog iets te beleven? Er werd natuurlijk het nodige gerestaureerd (allemaal na te lezen op www.orgelnieuws.nl), slechts nieuwbouw in het buitenland (o.a. Van den Heuvel, Flentrop, Reil, Verschueren) bood de orgelmakers nog wat persoonlijke creativiteit. Adema leverde een nieuw Frans getint orgel voor de Hervormde kerkmuziekpraktijk in Scherpenzeel. Met spanning wachten we op een bespreking in één van de media. Daarnaast was er wederom sprake van een grote orgelverhuizing. De meeste verhuizingen haalden trouwens nog geeneens de kolommen van orgelbladen of internetmedia. Een Pereboom & Leijser-orgel werd op verzoek van Monumentenzorg weer teruggecastreerd naar de oorspronkelijk situatie en geplaatst in de Apeldoornse Mariakerk. Lef toonde daarentegen Sicco Steendam met zijn voor Nederlandse begrippen spectaculaire orgelfront in De Bron te Assen.

Wat brengt ons nu 2009? Niemand van ons leest de roddelbladen of de Krant van Wakker Nederland (behalve natuurlijk bij de kapper of afhaalchinees), dus wagen we ons maar niet aan een orgelhoroscoop. En er is tenslotte maar één Jomanda. Een aantal feiten staat vast: het al gememoreerde Doelenorgel zal weer volop te horen zijn en ook zullen we de, hopelijk spectaculaire, wederopstanding beleven van het grote Maarschalkerweerd-orgel in de Delftse Maria van Jesse Kerk. Het Orgelpark in Amsterdam krijgt zijn nieuwe Verschueren-orgel in Cavaillé-Coll-stijl met front a la Valckx & Van Kouteren (tja, Nederlandse orgelbouw wordt steeds ingewikkelder). Hopelijk worden we in Nederland ook goed op de hoogte gebracht van de ingebruikname en ontvangst van het enorme Van den Heuvel-orgel in de DR-BYEN concertzaal van Kopenhagen.

De vraag is of er in het komende jaar/jaren nog nieuwbouw van enige importantie is te verwachten. Er zijn genoeg kerken te benoemen die een nieuw orgel zouden kunnen gebruiken, maar de financiën van die kerken schijnen niet toereikend voor zulks. Bovendien lazen we onlangs in de krant dat er de komende 10 jaren 1200 kerken zullen moeten sluiten (gemiddeld 120 per jaar). Er zal weer flink met orgels geschoven gaan worden. Aan de rechterflank van het protestantisme kunnen we nog wel activiteiten verwachten, al is het vizier daar meestal op een doelmatig en enigszins voorspelbaar oud-Hollands type gericht. En willen we meer mensen bereiken met onze concerten, dan zouden we beter maar eens wat minder concerten kunnen gaan organiseren, zodat de honoraria van de concertgevers ook eens in balans zijn met de gedane moeite en de meeste orgels alleen dat hoeven te doen waar ze echt geschikt voor zijn: begeleiden. Verder schijnt er in 2009 een nieuwe J.S. Bach geboren te worden. Maar daar schieten we de eerste 20 jaar nog niet veel mee op. [AART DE KORT]