In november 2022 is het Adema-orgel in de Sint-Willibrorduskerk te Wassenaar kerkelijk ingezegend. Het instrument is oorspronkelijk gebouwd voor de H. Pius X-kerk te Amsterdam. Het is in Wassenaar geplaatst achter het reeds aanwezige neogotische front uit 1907 waar het een binnenwerk van Vermeulen en Bik vervangt.
advertentie
De Sint-Willibrorduskerk is in 1903/1905 gebouwd onder architectuur van N. Molenaar. Voor deze kerk bouwt de Fa. Ypma & Co (Jos. Vermeulen) in 1907 een nieuw tweeklaviers orgel van 25 stemmen met pneumatische tractuur. Het orgel krijgt een plaats in de torennis achter een breed over de westwand uitwaaierend neogotisch front.
In 1958 wordt het orgel door P.C. Bik verbouwd en uitgebreid tot een drieklaviers elektro-pneumatisch orgel met 38 registers. Het front wordt fors versmald en in te torennis geplaatst. Het orgel doet nog dienst tot 2021. In de jaren daarvoor was het orgel in slechte staat geraakt. In 2006 brengt Ton van Eck namens de KKOR al het advies uit het orgel niet meer te renoveren. Vijf jaar later brengt Cees van de Poel, eveneens namens de de KKOR, een rapport uit, in 2017 opnieuw gevolgd door het advies om van renovatie af te zien.
Adema/Schreurs-orgel
In 2020 kan een plan worden gepresenteerd voor een alternatief voor het Vermeulen/Bik-binnenwerk: het orgel van Adema (Hubert Schreurs) van 1963 uit de voormalige Pius X-kerk in Amsterdam-Slotervaart. Het instrument lag na demontage in 2007 jarenlang in opslag. In de Amsterdamse situatie was het pedaal uitgevoerd als transmissie. Het plan voorziet in uitbreiding met de pedaallade en pedaalstemmen van het Wassenaarse orgel. De opdracht voor uitvoering wordt eind 2020 gegeven aan Adema’s Kerkorgelbouw te Hillegom.
In mei 2021 zijn de werkzaamheden van start gegaan met het verwijderen van het binnenwerk en de speeltafel van Bik. De naar achteren verplaatste panelen van de onderbouw zijn onder de bovenbouw van het front geplaatst. Samen met het houtwerk van het front zijn zij schoongemaakt en op nieuw in de was gezet.
Intern is het orgel voorzien van nieuw stellingwerk voor manuaalladen en zwelkast. De zwelkast is grotendeels nieuw, alleen het jaloezieraam aan de voorzijde en de linkerzijwand zijn nieuw. Aan de rechterzijde zijn extra jaloezieën aangebracht voor betere klankuitstraling en dynamiek.
Het speeltafelmeubel uit 1963 is gereviseerd en voorzien van een nieuw interieur met digitale aansturing. Het orgel is voorzien van een setzersysteem, te bedienen met een touchscreen in een schuiflade onder de manuaalbalk, sequencertreden en -knoppen en drukknoppen in de klavierlijst onder manuaal I. De speeltafel staat op een verrijdbaar podium op de koorzolder.
De dubbelvouws hoofdbalg uit 1963 is onder in het orgel geplaatst en voedt zowel het Groot Orgel als Pedaal. De geheel gereviseerde dubbelvouws (voormalige) hoofdbalg uit 1958 doet nu dienst als regulateurbalg voor het Reciet Expressief. De enkelvouws schokbalg uit 1963 is geplaats op het windkanaal naar het Pedaal. Het windsysteem wordt gevoed door de windmotor uit 1963 die een plaats kreeg in een nieuwe motorkist onderin het orgel.
De pneumatische kegelladen (1963) van de beide manualen zijn geheel gereviseerd. Het Groot Orgel is uitgebreid met de Trompet 8 uit 1907 die in transmissie ook als Klaroen 4 op het Pedaal beschikbaar is. De pedaalladen uit 1958 zijn eveneens volledig gerenoveerd en zijn in U-vorm opgesteld langs de torenwanden.
De frontpijpen uit 1907 zijn hersteld en gepolished. Een deel daarvan is weer sprekend gemaakt als Prestant 8 in plaats van het roodkoperen frontpijpwerk uit 1963. Het overige pijpwerk is nagezien, opgevormd en gerepareerd waar nodig. Tot slot is de intonatie van alle pijpwerk gecontroleerd en voor zover nodig gecorrigeerd met respect voor de klankgeving van 1963.
In september 2022 zijn de werkzaamheden voltooid. Na de eindkeuring op 29 september kon het orgel op zondag 6 november kerkelijk worden ingezegend.
Dispositie 2022
Groot Orgel (I) C–g³
Bourdon 16
Praestant 8
Holpijp 8
Octaaf 4
Dwarsfluit 4
Nasard 2?
Doublet 2
Terts 1?
Mixtuur III
* Trompet 8
Kromhoorn 8
Reciet Expressief (II) C–g³
in zwelkast
Viola di Gamba 8
Unda Maris 8
Bourdon 8
Praestant 4
Viola 4
Roerfluit 4
Octaaf 2
Scherp III
Trompet Harmoniek 8
Basson-Hobo 8
Pedaal C–f¹
* Contrabas 16
* Subbas 16
Bourdon 16 – transmissie
* Openbas 8’
Gedekt 8 – transmissie
* Octaaf 4
* Bazuin 16
* Trombone 8
* Klaroen 4 – transmissie
* registers met pijpwerk Vermeulen/Bik
Werktuiglijke registers
Koppelingen:
uitgevoerd als registerwipper, met * ook als voettrede
* (Unison) I+II, * (Octaaf) I+II 16′, I+II 4′, II 16′, II 4′, * (Tirasse) P+I, * (Tirasse) P+II, P+II 4
Expression (zweltrede) Reciet expressief
Tremolo Reciet expressief
Setzer met touchscreenbediening in schuiflade, drukknoppen in klavierlijst, sequencer vooruit/achteruit met drukknoppen in registertableau, klavierlijst en als voettreden
Toonhoogte: a1 = 440 Hz
Winddrukken: Groot Orgel en Pedaal 95 mm wk, Reciet Expressief 85 mm wk
Stemming: evenredig zwevend
Disposities van de orgels vóór 2022
Dispositie Ypma-orgel (1907)
Manuaal I C-g3
Prestant 16
Bourdon 16
Prestant 8
Bourdon 8
Violoncel 8
Flûte Harmonique 8
Octaaf 4
Fluit 4
Octaaf 2
Mixtuur II-V.
Cornet V disc.
Trompet 8
Werktuiglijke registers
Koppelingen I-II, Ped-I, Ped-II, Superoctaafkoppel
Tremulant
Vaste combinaties P MF F Tutti
Generaal crescendo
Zwelkast Man. II
Manuaal II C-g3 – in zwelkast
Quintadeen 16
Holpijp 8
Viola di Gambe 8
Vox Celeste 8
Aeoline 8
Flûte Octaviante 4
Piccolo 2
Basson-Hobo 8
Vox Humana 8
Pedaal C-f1
Fluitbas 16
Subbas 16
Openbas 8
Fluit 4
Bazuin 16
Dispositie Bik (1958)
Manuaal I C-g3
Open Prestant 16
Bourdon 16
Prestant 8
Bourdon 8
Fluit Harm. 8
Octaaf 4
Roerfluit 4
Quint 2 2/3
Octaaf 2
Cornet V
Mixtuur III
Trompet 8
Manuaal II C-g3
Gedekt 16
Prestant 8
Violon 8
Quintadeen 8
Prestant 4
Fluit 4
Spitsquint 2 2/3
Woudfluit 2
Terts 1 3/5
Clarinet 8
Manuaal III C-g3
Quintadeen 16
Holpijp 8
Gamba 8
Céleste 8
Aeoline 8
Fluit Octaaf 4
Piccolo 2
Cimbel III
Basson 8
Vox Humana 8
Pedaal C-f1
Fluitbas 16
Subbas 16
Openbas 8
Open Fluit 4
Bazuin 16
Trombone 8
Werktuiglijke registers
Koppelingen: I–II, I–III, II–III, Ped–I, Ped–II, Ped–III Vaste combinaties P, MP, MF, F, Tutti
Vrije combinatie
Automatische pedaalomschakeling
Tongwerk af
Generaal crescendo
Trede zwelkast Manuaal III
Toonhoogte: a1 = 435 Hz.
Winddruk: Man. I 94 mm wk.; Man. II 96 mm wk.; Man. III en Ped. 85 mm wk.
Stemming: evenredig zwevend
Dispositie Adema (1963), Pius X-kerk Amsterdam
Hoofdwerk (I) C–g3
Bourdon 16
Praestant 8
Holpijp 8
Octaaf 4
Dwarsfluit 4
Nasard 2 2/3
Doublet 2 1
Terts 1 3/5
Mixtuur III
Kromhoorn 8 4
Positief (II) C-g3 – in zwelkast
Viola di Gamba 8
Unda Maris 8
Bourdon 8
Praestant 4
Viola 4 2
Roerfluit 4
Octaaf 2
Scherp III
Trompet 8
Fagot–Hobo 8 3
Pedaal C-f1
Subbas 16
Principaal 8
Gedekt 8
Praestant 4
Fagot 16 (reservering)
1 later geplaatst (pijpwerk Adema, 1925, Sint-Vincentius a Paolo, Amsterdam)
2 idem, gereserveerd als Larigot 1 1/3
3 idem, gereserveerd als Hautbois 4
4 later geplaatst
Werktuiglijke registers
uitgevoerd als treden
Koppelingen: Tirasse P+I, Tirasse P+II, Unison I+II, Octaaf I+II 16
uitgevoerd als drukknoppen in de lijst onder het eerste manuaal:
Vaste combinaties P[iano], F[orte], T[utti], Opl.[osser]
V.[rije] C.[ombinatie]
A.[utomatisch] P[edaal]
T.[ongwerken] U.[uit]
Zweltrede Positief
Als aparte registerknoppen geheel links in de speeltafel
A.[utomatisch] Ped.[aal]: Subbas 16, Gedekt 8, Praestant 4, Tirasse P+II
Toonhoogte: a1 = 435,4 Hz bij 14°C
Winddruk: 87 mm wk.
Stemming: evenredig zwevend
Bronnen
- Van der Poel, Cees (2022), Katholieke Klokken- en Orgelraad. Een ‘nieuw’ Adema-orgel voor Willibrorduskerk in Wassenaar. E-mail november 2022
- Boer, C., & Proeskie, T. (1980). Orgels in Amsterdam 1: Rooms-Katholieke en Oud-Katholieke kerken en instellingen. Annie Bank b.v.
- De Kort, A. (2000). Wassenaar R.K. Kerk Sint-Willibrordus (Kerkstraat). Geraadpleegd op 1 maart 2023, van http://home.planet.nl/~kort0158/WSwillibrordus.html
