Een Lutherjaar zonder zijn muziek is onmogelijk. De reformator hield van muziek en zag zingen ook als een belangrijk medicijn voor de gelovigen. Dat moest in hun eigen taalwereld in plaats van het tot dat moment gebruikelijke liturgische latijn. Circa 45 liederen dichtte hij, waarvan er ons 38 zijn overgeleverd. Bij een deel hiervan componeerde hij ook de melodie. Alhoewel dit stukje cultureel erfgoed niet zo ongeschonden de tijd heeft doorstaan als het Geneefse Psalter telt het Duitse Evangelische Gesangbuch nog steeds 33 Lutherliederen. Deze liederen spelen ook de hoofdrol in deze uitgave.
advertentie
Het is bijna vanzelfsprekend dat je hierbij ook zoekt naar muziek uit de eerste helft van de zestiende eeuw, echter daarvan zijn er maar beperkt voorbeelden van aanwezig. Dat is op zich niet erg, want in de daarop volgende honderd jaar is er een schat aan vocale en instrumentale kerkmuziek overgeleverd die de moeite waard zijn om Luther te eren. Naast de focus op de eerste Duitse muzikale overleveringen van de reformatie vind ik het persoonlijk ook een mooie keuze om zo’n uitgave te plaatsen in de context door, vanuit de liturgie bezien, een combinatie te maken van vocale composities en orgelmuziek. Overigens ontbreken hier de overige muziekinstrumenten die in de Duitse traditie ook deel uitmaakten van kerkelijk ensemble.
De dubbel-cd is er eentje vol verrassingen. Dat begint gelijk al bij de opening. Bart Jacobs zet met veel ‘Spielfreudigkeit’ Praeambulum in d van Heinrich Scheidemann neer. Hier komt dit eenvoudige preludium vol tot leven. De bijkomende verrassing is het instrument wat hij hier bespeelt, het orgel dat de Belgische orgelbouwer Dominique Thomas voor de église Saint-Vincent te Ciboure (in de Franse Pyreneeën) bouwde. Een instrument geïnspireerd op de Hollandse orgelbouw uit de achttiende eeuw, zoals een bovenwerkdispositie die gekopieerd lijkt te zijn van Müller, een Cornet op het hoofdwerk en volledig Nederlandse registerbenamingen. Qua intonatie doet het overigens meer Noord-Duits (Schnitger) aan, inclusief de daarvoor kenmerkende cimbelster en nachtegaal.
Thomas heeft hier een zeer overtuigend instrument gebouwd wat Jacobs ook in volle glorie laat horen. In een vraag- en antwoordspel laat hij de hoofd-, rug- en bovenwerk met elkaar in gesprek gaan, waarbij vooral de fraaie tongwerken opvallen. Bij het horen van deze uitvoering moest ik denken aan één van de weinig overgeleverde biografische gegevens van Scheidemann: in 1740 benadrukt Johann Mattheson dat hij een uitermate vriendelijke persoon was en dat zijn spel ‘monter en opgeruimd’ was. Dat is ook in de interpretatie van Jacobs te horen.
Naast enkele kortere koralen heeft hij twee grote koraalfantasieën van Michael en Hieronymus Praetorius geprogrammeerd. Als je deze beluistert dan valt op hoe dicht orgel- en vocale muziek bij elkaar staan. Ze hebben veel weg van een koraalmotet. Jacobs etaleert dat ook op deze wijze. Is hij in het Praeambulum van Scheidemann vol jeugdige energie en voegt de nodige versieringen toe; hier klinkt het statig, alsof de zangers het werk zelf ter hand hebben genomen. Om dat nog beter te illustreren had wat mij betreft Vox Luminis daarvoor ook het achtstemmige motet van Praetorius gezongen in plaats van de eenvoudige koraalzetting.
Jacobs speelt niet alleen technisch op een zeer hoog niveau maar heeft ook een aanstekelijk enthousiasme. Luister hoe hij met een korte intro bij het motet ‘Freude, Freude, grosse Freude’ en van eenvoudig koraal van Scheidt een waar feest kan maken. Daarnaast registreert hij zorgvuldig en maakt gebruik van de mogelijkheden die het instrument biedt. Mooi voorbeeld hiervan is ‘Ein feste Burg’ waarbij de transmissie van de Fagot van het hoofdwerk in het middendeel een prachtige baslijn in het pedaal geeft.
Als organist vergeet je bijna dat de hoofdmoot van deze uitgave gevuld is met vocale werken. Het ensemble Vox Luminis onder leiding van Lionel Meunier zingt op de eerste cd het kerkelijk jaar rond met muziek van onder andere Michael Altenburg, Andreas Hammerschmidt, Samuel Scheidt. De tweede cd is meer liturgisch georiënteerd door zowel het Magnificat van Heinrich Schütz als de Deutsche Messe van Christoph Bernard ten gehore te brengen. Een bijzonderheid is de eerst bekende polyfone passiemuziek, de Johannes Passion van Joachim a Burck uit 1568. De kleine bezetting heeft een mooie balans en heeft oog voor de grote lijnen. Hierdoor straalt het ook rust uit.
Bij de meeste van de vocale werken is de begeleiding eveneens in handen van Bart Jacobs. Hij bespeelt daarbij een ander Thomas-orgel, dat van de Notre-Dame de la Nativité te Gedinne. Dit instrument heeft de Duitse Silbermann als inspiratiebron gehad. Ondanks de kleine koorbezetting benut Jacobs het orgel helemaal. Toch wordt het nergens overheersend. Mooi is hierbij ook dat ervoor is gekozen om bij twee koralen ook een geïmproviseerd orgelvers toe te voegen. Een typisch Noord-Duits liturgisch verschijnsel.
In plaats van een booklet betreft het hier een gebonden boekuitgave in ‘dvd-formaat’. Naast onder andere een uitgebreide inleiding op de Lutherse muziek en de uitgevoerde composities bevat het vooral heel mooi fotomateriaal. Eigenlijk ontbreekt alleen een opgave van de orgelregistraties. Maar met de dispositie in de hand kom je ook al een heel eind. Daarnaast had men wat mij betreft minder vaak de link hoeven leggen naar Bach, maar was die ruimte benut om ons verder mee te nemen in de eerste protestantse muziek. Maar dat terzijde.
Een uitgave die een must is voor een ieder die zich meer in wil leven in de Lutherse muziektraditie en naast hoogstaande koormuziek wil genieten van uitmuntend orgelspel! Zowel van Bart Jacobs als van onze ‘Nederduitse’ vertaling in Ciboure hoop ik nog vaker te horen.
Ein feste Burg ist unser Gott
Luther and the Music of the Reformation
Vox Luminis
Lionel Meunier
Bart Jacobs, Thomas-orgel in Ciboure
Scheidemann: Praeambulum in d (orgel) – Altenburg: Nun komm der Heiden Heiland – Hammerschmidt: Freude, Freude, grosse Freude; Wie lieblich sind deine Wohnungen – Siefert: Puer natus in Bethlehem – Michael Praetorius: Es ist ein Ros entsprungen; Herr, nun lässest du; Ein feste Burg ist unser Gott (orgel) – Scheidt: Das alte Jahr vergangen ist; Christ lag in Todesbanden; Christ ist erstanden (orgel); Ascendo ad patrem meum; Da Jesus an dem Kreuze stund; Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ – Schein: O Jesulein, mein Jesulein; Dies sind die heiligen zehn Gebot – Strungk: Lass dich mein sein und bleiben (orgel) – Othmayr: O Mensch bewein dein Sünde groß; Mein himmlischer Vater – Selle: Veni Sancte Spiritus; Die mit Tränen säen – Gesius: Der du bist drei in Einigkeit – Walter: Wir glauben all an einen Gott – Steffens: Jesus Christus unser Heiland (orgel) – Bernhard: Missa super „Christ unser Herr“ – Schütz: Meine Seele erhebt den Herren; Selig sind die Toten; Aus tiefer Not- Hieronymus Praetorius: Christ unser Herr zum Jordan kam (orgel) – Burck: Johannes Passion – Resinarius: Vater unser der du bist im Himmel
Label: Ricercar
Nummer: RIC 376 (2cd)
Speelduur: 2:35:00
Boek: 104 pagina’s hardcover (EN/FR/DU)
Prijs: € 33,00
Bestellen: www.outhere-music.com
