Elzasser orgelklank in Budel

Text Example

advertentie

Het Dalstein & Haerpfer-orgel van de voormalige Nieuwe Walenkerk in Amsterdam heeft een nieuwe bestemming gevonden in de kerk van O.L.V. Visitatie in Budel. Het door Orgelmakerij Reil – waar het orgel sinds 1989 lag opgeslagen – gerestaureerde en geplaatste orgel werd op zondag 6 november in gebruik genomen.

Het orgel werd in 1912 gebouwd door de firma Dalstein & Haerfper te Boulay, in het voormalige Elzas-Lotharingen, voor de Nieuwe Walenkerk van de Waalse Gemeente aan de Keizersgracht te Amsterdam. Het werk van deze firma, de favoriete orgelbouwer van Albert Schweitzer, stond onder invloed van zowel de Franse als Duitse orgelbouw en de zgn. Elzasser Orgelreform. Het orgel bleef ongewijzigd tot 1948, toen de firma Spanjaard omvangrijke werkzaamheden aan het orgel verrichtte. De windladen van Grand Orgue en Récit werden vervangen, de tractuur werd elektro-pneumatisch met voetjes- of membraanladen, de speeltafel vernieuwd en de windvoorziening opnieuw aangelegd. Bij de werkzaamheden kwam de Violoncello 8’ van het Pedaal te vervallen, vanuit de Contrabas 16’ werden twee nieuwe registers Octaafbas 8’ en Koraalbas 4’ afgeleid. Een Gedekt 8’ werd als transmissie uit de Subbas 16’ aangelegd.

Rond 1960 werden onderhoudswerkzaamheden verricht door Fonteyn & Gaal. In 1989 verrichtte H.B. Scheuerman uit Rotterdam herstelwerkzaamheden.

In 1989 werd het kerkgebouw, inmiddels Adventskerk geheten en sinds de jaren vijftig in eigendom van de Zevende-dags Adventisten, verkocht. Het orgel werd aangekocht door de Gebr. Reil te Heerde, gedemonteerd en opgeslagen. In 2005 werd het orgel door de toenmalige Rijksdienst voor Monumentenzorg toegevoegd aan een lijst met beschermwaardige orgels.

Situatie in Amsterdam. foto © Gerco Schaap, Baarn

Van Amsterdam via Heerde naar Budel

Al vanaf 1999 leefden in Budel plannen om het in slechte staat verkerende Verschueren-orgel uit 1939/1940 te vervangen. Op advies van Marcel Verheggen en Rogér van Dijk, adviseurs namens de Katholieke Klokken- en Orgelraad, werd de plaatselijke orgelcommissie op het spoor gezet van het Dalstein & Haerpfer-orgel dat bij Reil lag opgeslagen. In 2004 kon worden overgaan tot aankoop van het instrument. De firma Reil kreeg in 2007 de opdracht het orgel te restaureren en in Budel te plaatsen.

Bij de recente restauratie en plaatsing is deels uitgegaan van de situatie waarin het orgel zich bevond op het moment vóór de demontage, daarnaast zijn ook aanpassingen gemaakt aan de nieuwe situatie op de koorzolder in Budel. Zo is de elektro-pneumatische tractuur met de windladen van Spanjaard gehandhaafd. Het speeltafelmeubel is, anders dan in Amsterdam, vrijstaand op het oksaal geplaatst. De kop van de speeltafel is geheel nieuw gemaakt op basis van de oorspronkelijke vormgeving van 1912 en andere voorbeelden uit het oeuvre van Dalstein & Haerpfer. Het elektrische deel van de tractuur is opnieuw aangelegd.

De orgelkas, die staat opgesteld in de spitsboog tussen torenruimte en oksaal, is omwille van de toegankelijkheid voor het koor aangepast. De onderkas is daarbij naar achteren gebracht, waardoor de bovenkas nu op twee (verlengde) kolommen rust. Het paneelwerk van de onderkas is vernieuwd. De kas is geheel gerestaureerd, waarbij voor het bijzondere glas- en parelwerk in het sier- en blinderingswerk een gespecialiseerd bedrijf in Londen moest worden ingeschakeld. Het metalen sierwerk werd opnieuw voorzien van messingverf. Het schilderwerk werd uitgevoerd door Schilderwerken Budel B.V.

De windvoorziening is opnieuw aangelegd, met gebruikmaking van de drie gerestaureerde regulateurs van Spanjaard, een gerestaureerde dubbelvouws magazijnbalg uit de voorraad van de orgelmaker, een nieuwe windmoter en nieuwe windkanalen. In de kanalisatie is naar elk werk een nieuwe, grenen schokbalg toegevoegd.

De windladen zijn gerestaureerd, waarbij de transmissies van de pedaalregisters uit 1948 zijn verwijderd. De dispositie van het Pedaal is gereconstrueerd met een nieuwe Violoncelle 8’

Op zondag 6 november werd het orgel door pastoor Felie Spooren ingewijd tijdens de eucharistieviering van 10.30 uur. Het Gemengd Kerkkoor voerde de Deutsche Messe van Schubert uit, het orgel werd bespeeld door organist Martin Beks. ’s Middags verzorgde Marcel Verheggen het inspelingsconcert.

Dispositie

Grand Orgue C-g3

Bourdon 16 – C-h grenen, rest metaal

Montre 8 – C-g + c1-h1 front, 1948; rest op lade

Bourdon 8 – C-h grenen, rest metaal

Violoncelle 8 – C-H front

Salicional 8 – C-H zink, rest metaal

Flûte harmonique 8 – C-f2 grenen, rest metaal overblazend

Prestant 4 – C-A front, rest op lade

Flûte à cheminée 4

Doublette 2 – uit Fourniture-Cornet

Fourniture-Cornet 3-4-5 rgs.

Trompette 8 – af c3 dubbele bekerlengte

Récit C-g3

Diapason 8 – C-H grenen, rest metaal

Gambe 8 – C-H zink, rest metaal

Dulciana 8 – C-H zink, rest metaal

Voix-céleste 8 – af c0

Flûte traverse 8 – C-H grenen, rest metaal, af f1 overblazend

Flûte octaviante 4 – C-H grenen, rest metaal, af c1 overblazend

Harmonia aethera 3 rgs.

Trompette harmonique 8 – af c3 dubbele bekerlengte

Clairon 4 – c2-f2 dubbele bekerlengte, af f#2 labiaal

Pédale C-f1

Contrebasse 16 – grenen

Sousbasse 16 – grenen

Violoncelle 8 – 2010, C-H zink, rest metaal

Werktuiglijke registers

• als drukknoppen in de klavierlijst onder Man. I

Appel G.O. –

Comb. G.O. – vrije combinatie G.O.

Comb. R. – vrije combinatie Récit

Comb. P – vrije combinatie Pédale

Réunion – ‘koppelt‘ de drie vrij combinaties

Inter – schakelt handregistratie uit bij gebruik vrije combinaties

Tutti – exclusief de grave- en aigue-koppels

• als voettreden

G – P –pedaalkoppel G.O.

R – P – pedaalkoppel Récit

R – G – manuaalkoppel

R – G Oct. aigue – superoctaafkoppel Récit aan G.O.

R – G Oct. Grave – suboctaafkoppel Récit aan G.O.

Crescendo – basculetrede

Expression R – basculetrede zwelkast

Appel Cr. – inschakeling registercrescendo

Samenstelling mixturen

Fourniture-Cornet 3-4-5 rgs

C: 2 2/3 – 2 – 1 1/3

c0: 4 – 2 2/3 – 2 – 1 1/3

c1: 8 – 4 – 2 2/3 – 2 – 1 3/5

Harmonia Aethera 3 rgs

C: 1 1/3 – 1 – 2/3

c0: 2 – 1 1/3 – 1

c1: 2 2/3 – 2 – 1 1/3

c2: 4 – 2 2/3 – 2

Winddrukken

Grand Orgue en Récit: 102 mm wk

Pédale en tongwerken : 113 mm wk