Vrijdag 10 juni is door Willem IJdo, namens zo’n 260 orgelliefhebbers, een petitie aangeboden aan het College van Kerkrentmeesters van de Protestantse Gemeente Delft. Daarbij waren ook de organisten Christine Kamp, Jaap Kroonenburg en Everhard Zwart als medeondertekenaars aanwezig. Wilco Blaak, Hoofd Oude & Nieuwe Kerk, nam de petitie in ontvangst. In de petitie wordt onder andere gepleit voor het opnieuw aanbrengen van de bepleistering, zoals de Nieuwe Kerk die voor 1937 nog had. Dat zou de akoestiek van de Nieuwe Kerk, en daarmee de klank van het Bätz-orgel, ten goede komen.
advertentie
Anne de Baat, voorzitter van het College van Kerkrentmeesters in een persbericht: “We hebben veel waardering voor het enthousiasme waarmee de heer IJdo bezig is geweest met deze petitie. Het is fijn om te merken dat het orgel van de Nieuwe Kerk brede waardering krijgt vanuit de muziekwereld.”
Kostenpost
Toch is het College van Kerkrentmeesters niet van plan om in te gaan op de wensen van de petitieschrijvers. Wilco Blaak: “Het aanbrengen van pleisterwerk in slechts een deel van de kerk is voor ons uit esthetische overwegingen geen optie, maar de gehele kerk bepleisteren levert een enorme kostenpost op. Naar verwachting zal dat meer dan anderhalf miljoen euro kosten. Daarnaast zijn de jaarlijkse onderhoudskosten voor pleisterwerk veel hoger dan het onderhoud aan schoonmetselwerk.”
Naast het kostenplaatje is het ook de vraag of de akoestiek überhaupt wel zou verbeteren voor de drukbezochte Nieuwe Kerk. “Er is een onderzoek gedaan door een gespecialiseerd bureau. Uit dat onderzoek bleek dat de akoestiek wel wat zou verbeteren na het aanbrengen van pleisterwerk, maar dat het zou gaan om een marginale verbetering. Daar komt bij dat de Nieuwe Kerk niet alleen gebruikt wordt voor orgelconcerten. Sterker nog, dat is maar een heel klein onderdeel van de activiteiten in de Nieuwe Kerk. Met zo’n 250.000 bezoekers per jaar en vele verschillende activiteiten is de Nieuwe Kerk de grootste publiekstrekker van Delft”, aldus Wilco Blaak. “Een betere akoestiek voor het orgel levert dan bijvoorbeeld een slechtere akoestiek op voor het museale gebruik.”
Andere setting
Het orgel terugbrengen naar de staat waarin Bätz het heeft opgeleverd, zoals de petitieschrijvers willen, is ook geen optie. Anne de Baat: “Bij de oplevering van het orgel was de Nieuwe Kerk weliswaar voorzien van pleisterwerk, maar de akoestische situatie van de kerk was totaal anders. Er stonden veel meer banken in de kerk, er hing een extra galerij in één van de zijbeuken en boven in de kerk hing een schijngewelf, zo’n zes meter lager dan het huidige gewelf. En tenslotte hingen er nog eens enorme, dertig meter hoge, gordijnen om het middenschip af te schermen van het koor. Al met al een totaal andere setting. Ook als we wel zouden kiezen voor pleisterwerk krijgen we de oorspronkelijke situatie bij lange na niet terug.”
Restauratie
Het monumentale orgel van de Nieuwe Kerk is inmiddels in restauratie bij orgelbouwer en -restaurateur Pels & Van Leeuwen. De restauratie is gericht op conserverend herstel van de toestand waarin de vermaarde Utrechtse orgelbouwer Jonathan Bätz het instrument in 1840 opleverde. De later toegevoegde windvoorziening en de dispositiewijzigingen blijven behouden.
Het is de bedoeling dat de orgelpijpen straks weer zoveel mogelijk hun oorspronkelijke klank hebben. Behalve de klank worden het complete speelmechaniek, de balgen en de windladen hersteld. De conditie van het speelmechaniek van het Bovenwerk is matig, die van het Hoofdwerk zelfs uitermate slecht. Na de restauratie moet het orgel weer soepel bespeelbaar zijn.
Ook het orgelfront wordt gerestaureerd. De ernstig vervuilde frontpijpen worden gereinigd en de kassen van hoofd- en rugwerk gerestaureerd en bijgewerkt. Halverwege 2017 wordt de restauratie van het orgel afgerond.
© 2016 beeld Gérard van Betlehem
Erg jammer dat de muren van de Nieuwe Kerk in Delft niet meer de originele bepleistering terug krijgen. Zo zie je maar weer dat fouten uit het verleden niet worden hersteld.
De kerkvoogdij wil het niet. Jammer dat zo’n college van kerkrentmeesters dat bepaalt. Waarom zegt het gemeentebestuur van Delft niets?
Geen zwaarwegend argument tegen herpleistering Nieuwe Kerk Delft te bedenken.
Eind juni bezocht ik een concert door Ben van Oosten op het schitterende Kam-orgel in de Grote Kerk te Dordrecht. Een ervaring! Dit was niet alleen te danken aan het orgel en de organist, maar evenzeer aan de akoestiek.
Bij de kerkrestauratie van 1982 tot 1987 werden de baksteenmuren van het middenschip opnieuw bepleisterd om de akoestiek voor het orgel te verbeteren. Een ‘gouden greep’: de hogere tonen trekken niet meer in de poreuze steen (dit maakte de klank dof en minder ruimtelijk), maar vullen het kerkgebouw. Je hoort het hele klankpalet, tot in de fijnste details…
De pleister, niet hagelwit, kleurt mee met het voortdurend wisselende licht. Boeiend! Zo wordt een altijd perfecte harmonie met de ‘schone’ baksteen in zijbeuken en kapellen bereikt.
Dat is ook in de Delftse Nieuwe Kerk mogelijk: een extra dimensie aan het ‘Gesamtkunstwerk’ van het interieur, die gunstig zou uitpakken voor de van origine heldere klank van het Jonathan Bätz-orgel. Hierdoor kan het karakterverschil tussen het laat-klassieke orgel in de Nieuwe Kerk en zijn romantische tegenhanger in de Oude Kerk optimaal gaan spreken.
Het orgel terugbrengen in de staat van 1840 is niet aan de orde: het interieur van de Nieuwe Kerk heeft sindsdien teveel veranderingen gekend. In plaats daarvan zou men een orgelklank naar Jonathan Bätz moeten afstemmen op een nieuwe akoestiek. Een uitdaging!
De kosten voor herpleisteren van het middenschip bedragen een fractie van de ruim anderhalf miljoen euro die nodig zou zijn voor het hele interieur. ‘Esthetisch niet verantwoord’ is alleen een drempel waar je overheen moet…
Het pleisterwerk in Dordrecht houdt zich goed en vraagt geen extra onderhoud; net als de pleister die 20 jaar geleden ter verbetering van de akoestiek voor het orgel werd aangebracht in de Grote Kerk te Alkmaar. Het is moeilijk te geloven dat pleister op de muren van het middenschip van de Delftse Nieuwe Kerk het museale gebruik van deze kerk akoestisch hinderlijk zou (kunnen) beïnvloeden.
Samengevat: behalve een – overkomelijk – kostenaspect bestaat er geen valide argument om die muren niet opnieuw te laten bepleisteren. Alles pleit ervóór!
Wat bij de argumenten onderbelicht blijft is dat de ontpleistering in de dertiger jaren een werkverschaffings project was (crisistijd). Men vroeg zich niet af of het goed was maar alleen of het een aantal werklozen aan het werk hield.
Petitieschrijvers willen niet terug naar 1840.
De schrijvers van de ‘pleisterpetitie’ streven er niet naar, zoals in bovenstaand artikel onder ‘Andere setting’ wordt betoogd, het orgel te laten terugbrengen in de staat waarin Jonathan Bätz het in 1840 opleverde. Zij dringen aan op herstel volgens het plan Bergwerff / Pels & Van Leeuwen (welk plan latere toevoegingen handhaaft) en op aanpassing – voor zover eventueel nodig – van de orgelklank naar een nieuwe akoestiek volgens de methodes van het huis Bätz rond 1840.
Zo, en niet anders, staat het in de petitie. Niemand beweert dat de oorspronkelijke situatie van het kerkinterieur met bijbehorende akoestiek kan worden teruggebracht.
Het historische Bätz-orgel in de Delftse Nieuwe Kerk is de visuele en ‘sprekende’ tegenhanger van het monument van Willem de Zwijger, en meer dan alleen maar onderdeel van een ‘Gesamtkunstwerk’ in jaren ’30-stijl.
Terzijde: ik zou best een tijdreis met terugkeergarantie naar het Delft van 1840 willen maken, maar dat is een ander verhaal …
Geachte heer IJdo. Nog hartelijk dank voor al uw inspanning. Het blijkt dat het beschikbare geld niet alleen bovengronds, maar ook ondergronds besteed wordt.
Dat de kerk ook niet gedeeltelijk bepleisterd zal worden, zal straks blijken een grote blijvende misser te zijn, helaas voor Delft.
Prima zo!
40 – 50 jaar geleden moesten kerken ontpleisterd worden.
Nu weer gepleisterd? Modegril?
Inderdaad, ontpleistering in de jaren ’20 en ’30 was een modegril… Bepleistering is geen modegril want dergelijke kerken zijn eeuwenlang bepleisterd geweest.
Bepalende grote elementen in de Nieuwe Kerk Delft, zoals het grafmonument Willem van Oranje en het grote Bätz-orgel, zijn uit tijden dat de kerk bepleisterd was. Het zou dus best logisch zijn daarbij aan te sluiten.
Knap dat er een toch nog bureau gevonden is dat aangeeft dat bepleistering (haast) niet helpt. Eerdere onderzoeken tonen een heel ander effect aan. Bijzonder dat overal waar herpleistering plaatsvond (Noorderkerk A’dam, Alkmaar, etc) er een gigantisch effect was, maar dat er hier geen effect zou zijn. Blijkbaar is er altijd wel een bureau te vinden dat je visie wil ondersteunen …
Mijn advies: steek het geld van de zeer omstreden en peperdure evenementenkelder in het stucwerk en maak een bovengrondse inbouw in de zuidbeuk. Gezien de kerkelijke functie en de koninklijke graven en daarbij behorende respect is de kerk toch niet zo breed bruikbaar, met name muzikale evenementen zijn wel geschikt. Maar daarvoor is nu juist een goede akoestiek nodig …