Het Holtgräve-orgel van de Lebuïnuskerk te Deventer is onlangs gerestaureerd door Orgelmakerij Reil uit Heerde. Op vrijdag 14 september wordt het herstelde instrument aan het publiek gepresenteerd met een feestelijk concert.
advertentie
Het orgel in de Grote of Sint-Lebuïnuskerk werd in 1839 gebouwd door de Deventer orgelmaker J.H. Holtgräve. Het instrument met 45 registers op Hoofdwerk, Bovenwerk, Rugpositief en Pedaal verging een orgel dat in 1722 door F.C. Schnitger al eens ingrijpend was vernieuwd. Van dit orgel, opgesteld in de zuidbeuk, werden vier spaanbalgen, windkanalen en een aanzienlijke hoeveelheid pijpwerk door Holtgräve hergebruikt.
In 1892 werkt de Groningse orgelmaker P. van Oeckelen aan het instrument. Hij wijzigt de dispositie en brengt nieuwe tongwerken aan. Een kleine twintig jaar later is het de firma Maarschalkerweerd die verdere wijzigingen aanbrengt, waaronder de plaatsing van het Bovenwerk in een zwelkast.
In 1956 werkt de firma W. van Leenwen Gzn. aan het orgel. Dan wordt ook het VEKA-systeem in de windladen aangebracht (verende sleepafdichting). Van 1972 tot 1975 wordt het orgel door de firma Flentrop opnieuw gerestaureerd. De dispositiewijzigingen worden dan ongedaan gemaakt.
Restauratie
Na bijna drie decennia bleken omvangrijke werkzaamheden buiten het regulier onderhoud noodzakelijk. Vervuiling, lekkage, scheuren in houtwerk van de balgen, loodoxidatie in conducten, een niet goed functionerende tractuur van het Rugpositief en problemen met aanspraak en toonvorming van een deel van het pijpwerk moest worden verholpen.
Eerste fase
De eerste plannen daarvoor werden in 2014 gemaakt. In 2015/2016 konden deze in een eerste fase worden uitgevoerd door de firma Reil. Voor verbetering van de klankgeving werden vanaf eind 2015 de eerste proeven uitgezet. Begin 2016 werd herstelwerk aan de frontpijpen in de torens van het Hoofdwerk en Pedaal uitgevoerd, alsook aan de houten pijpen van de open Subbas 16 van het Pedaal. Doel hiervan was een verbetering van de aanspraak en ontwikkeling van de toonvorming.
Tweede fase
Eind februari 2017 werd groen licht gegeven voor de uitvoering van het werk in de tweede fase, opnieuw door Orgelmakerij Reil. Die behelsden naast schoonmaak en groot onderhoud ook verdergaande intonatiewerkzaamheden op basis van eerder gedane klankproeven voor zowel labialen als tongwerken.
Hierin werden ook de aanleg van de windvoorziening (gedeeltelijk gewijzigde opzet van de kanalisatie, zoals door Naber in 1854 aangebracht) en de windladen (aanpassen van de later gewijzigde ladeboringen naar Holtgräve en daarmee ook het opnieuw aanbrengen van eikenhouten slepen in klassieke stijl) betrokken. De werkzaamheden gingen in oktober 2017 van start en werden begin september 2018 afgerond.
Tongwerken
Een belangrijk onderdeel van de restauratie vormde de vernieuwing van de tongwerken. De bekers van de Vox Humana 8 en Trompet 8 van het Bovenwerk werden nieuw gemaakt naar maten en legeringen van Franz Caspar Schnitger (Laurenskerk, Alkmaar). De Trompetten 8 van Hoofdwerk en Rugpositief werden geheel nieuw gemaakt naar voorbeeld van Holtgräve (Bergkerk, Deventer). De Trompet 4 van het Pedaal kreeg nieuwe bekers naar Schnitger-voorbeeld. Van de overige pedaaltongwerken bleven de bestaande bekers behouden, maar werd de intontie wel herzien. De Fagot 16 van het Hoofdwerk en Dulciaan 8 van het Rugpositief werden verlengd en geherintoneerd.
Onderzoek
Door Gerrit Hoving werd in samenwerking met Wim Diepenhorst (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) rond de nu uitgevoerde werkzaamheden een uitgebreid archiefonderzoek gedaan. Specifiek ook in relatie tot de nu uitgevoerde werkzaamheden. Het ligt in de bedoeling dat hierover een publicatie gaat verschijnen.
Ingebruikname
Op vrijdagavond 14 september wordt het gerestaureerde Holtgräve-orgel officieel weer in gebruik genomen. Kirstin Gramlich (cantor-organist van de Lebuïnuskerk) en Wim Diepenhorst (adviseur bij het project) zullen zowel afzonderlijk als gezamenlijk het orgel bespelen. Het programma wordt afgesloten met een uitvoering van Concert pour orgue, cordes et timbales van Francis Poulenc, uitgevoerd met het voor deze gelegenheid gevormde Holtgräve-orkest onder leiding van Hebe de Champeaux.
Het concert begint om 20.30 uur, de kerk is open om 20.00 uur. De toegang is vrij.
Gegevens met dank aan Hans Reil en Kirstin Gramlich.
