Op vrijdag 13 april wordt het Schyven-orgel in de O.L.V.-kathedraal te Antwerpen officieel weer in gebruik genomen met een concert door titularis Peter Van de Velde. Het 90 stemmen tellende orgel uit 1891 werd in de afgelopen vier jaar gerestaureerd door Orgelbau Schumacher te Eupen (B).
advertentie
Het was de eerste omvangrijke restauratie die het vierklaviers orgel in zijn meer dan 125-jarige bestaan heeft ondergaan. Het bestek voor de werkzaamheden werd opgesteld door Gerard Pels. Na diens overlijden in 2014 werd het project geadviseerd door Koos van de Linde. Na een aanbesteding van de werkzaamheden, waaraan ook de Nederlandse orgelmakers Flentrop en Pels & Van Leeuwen meededen, ging de opdracht uiteindelijk naar Orgelbau Schumacher te Eupen (B). De werkzaamheden gingen in de zomer van 2014 van start.
Schyven
Het orgel in de Antwerpse kathedraal werd in 1891 door de firma P. Schyven & Cie. te Brussel gebouwd. De plaatsing van een groot orgel werd mogelijk gemaakt door een legaat van Eugenia Maria Kempeneers. Het ontwerp van Pierre Schyven wist te winnen van dat van zijn concurrenten Cavaillé-Coll en Walcker, die voorstellen indienden voor orgels van respectievelijk 76 en 100 stemmen.
Schyven maakte bij de bouw gebruik van de al aanwezige barokke orgelfaçade, in 1657 vervaardigd door Pieter Verbrugghen naar een ontwerp van Erasmus Quellin en in 1834 over de breedte van het schip op het westdoksaal geplaatst. Daarachter verrees een compleet nieuw orgel van vier manualen (Grand Orgue, Positif Expressif, Récit Expressif, Bombarde en Pédalier, voorzien van mechanische tractuur met barkermachines en een vrijstaande speeltafel. Hoewel de dispositie overwegend Franse romantiek ademt, vertoont het orgel ook Duitse invloeden in onder meer de grondstemmen en het gebruik van doorslaande tongwerken.
Oorspronkelijk
Het orgel is in de loop der tijd nagenoeg in oorspronkelijke staat gebleven. Bij een schoonmaak van het orgel in 1934 verving orgelmaker Stevens de Quintatön 12 van het Positif door een Quintatön 16. Laatstgenoemde register werd door D’Hondt in 1951 vervangen door een Bourdon 16, het registeropschrift veranderde niet. Verder plaatste hij een nieuwe tremulant op het Positif en werden waarschijnlijk ook de mixturen zachter geïntoneerd.
Vanwege een omvangrijke restauratie van de kathedraal werd het orgel in 1973 gedeeltelijk gedemonteerd en werd de orgelkast gerestaureerd. Het zou pas tot 1986 duren voordat het orgel weer speelbaar was. Orgelmaker Pels-D’Hondt heeft het orgel vanaf 1983 hersteld, schoongemaakt en teruggeplaatst. De originele balg die stond opgesteld in de toren moest op last van de brandweer echter worden verwijderd.
Restauratie
In de zomer van 2014 ging de de restauratie door de firma Schumacher van start. Het orgel, inclusief de orgelkast, werd geheel gedemonteerd en overgebracht naar het atelier van de orgelmakers in Eupen, waar alle onderdelen werden gerestaureerd. De windvoorziening van Schyven die in de jaren 80 was aangepast werd deels gereconstrueerd. In 2016 kon een begin worden gemaakt met de terugplaatsing van het orgel.
Hoewel het orgel met een dispositie van 90 stemmen de verwachting wekte de kathedrale ruimte te kunnen vullen met klank, werd echter het tegendeel ervaren. Op het tamelijk diepe doksaal klonk het orgel goed, maar beneden in de kerk kwam de klank sterk verzwakt over. Ondersteund door geluidsonderzoek werd besloten de klankuitstraling van het orgel met enkele ingrepen te verbeteren.
Het tot dan toe strak tegen de westwand geplaatste orgel werd met 113 centimeter naar voren geplaatst. Een aantal pijpvelden van het front werd met één (niet-sprekende) pijp verminderd. Ook het achter het front geplaatste houten pijpwerk werd anders gepositioneerd om de klank meer naar buiten te brengen. Inwendig werden vooral verbeteringen aangebracht aan de beide zwelkasten.
Het Positif Expressif kreeg een extra zwelraam aan de bovenzijde. Het Récit Expressif, opgesteld achter het Positif, had voorheen alleen jaloezieën in de zijwanden. Niet alleen door de zwelkast te voorzien van een extra zwelraam aan de voorzijde, maar ook door de Récitlade en -zwelkast twee meter hoger te plaatsen, kon de uitspraak worden verbeterd.
De werkzaamheden werden begin dit jaar afgerond. Met de restauratie was ongeveer 1,5 miljoen euro gemoeid.
Ingebruiknameconcert
El enige tijd was het orgel al te in gebruik tijdens de vieringen. De officiële ingebruikname van het orgel is op vrijdag 13 april 2018 om 20.00 uur met een concert door Peter Van de Velde. Op het programma staan onder meer werken van César Franck, Joseph Callaerts en Joseph Jongen. Kaarten kosten € 12,00 aan de kassa, de kerk is open vanaf 19.15 uur.
Meer informatie
Een uitgebreide beschrijving van het orgel en de dispositie zijn de vinden op de website van de Antwerpse Kathedraalconcerten. De Facebook-pagina van het Schyven-orgel zijn ook foto’s van de restauratie te zien.
© 2018 Beeld: Facebook Schyven-orgel
