advertentie
Jos van der Kooy – Müller-orgel Grote of St. Bavokerk Haarlem
Toccata, Adagio et Fuga C-dur BWV 564 (Bach); Choralvorspiel ‘Nun komm’ der Heiden Heiland’ BWV 659 (Bach); Fantasie f-moll KV 608 (Mozart); Choral ‘Ach Gott, verlass mich nicht’ opus 79b (Reger); Choral ‘Morgenglanz der Ewigkeit opus 79b (Reger); Tokkata und Fuge D-moll/D-dur opus 59 (Reger); Choral ‘Seelenbräutigam opus 67 (Reger), Choral ‘Wer weiss, wie nahe mir mein Ende’ opus 79b (Reger); Toccata uit Symphonie V fa mineur, opus 42:1 (Widor); Choral ‘Jesu, meine Zuversicht’ opus 135a (Reger); Pneoo (Manneke). DVD + CD.Label: Iris, IRIS 99006.
Extra’s: Interview Jos van der Kooy; het Koororgel;
promo Westerkerk Amsterdam
Boekje: 12 pagina’s (Nederlands en Engels)
Prijs: € 24,90
Bezoekers van www.orgelnieuws.nl kunnen de DVD’s van de Westerkerk Amsterdam én de Bavokerk Haarlem alleen in de maand mei voordelig bestellen! U betaalt per DVD in plaats van € 24,90 tot en met 31 mei € 22,90 (exclusief € 1,95 verzendkosten, GEEN portokosten bij meerdere DVD’s).
Klik hier om dit artikel te bestellen
Het bezoeken van een orgelconcert is niet hetzelfde als het bekijken van een orgel-dvd. Wie naar een orgelconcert gaat, nestelt zich op een zelfgekozen plek in de kerk en blijft daar zitten. Om zich nog beter te concentreren, sluit de luisteraar zijn ogen. Hij wordt één met de muziek, zonder afleidende prikkels van buitenaf. Een andere mogelijkheid is dat hij zich bewust of onbewust richt op een bepaald punt in de kerk. Dat kan het orgelfront zijn of een kooromgang, een preekstoel of een gebrandschilderd raam.
Ga je naar een dvd kijken, heb je juist wel allerlei visuele prikkels, die kunnen afleiden van de muziek. Niet iedereen vindt dat erg, denk ik, maar van mij hoeft het niet per se. Alle discussies over het aantrekkelijk maken van orgelconcerten ten spijt, ik zal niet gauw in de buurt van videoscherm of tv-monitor gaan zitten om de verrichtingen van de organist te volgen. Ik kijk ook niet doorlopend de kerk rond, zoals de camera doet op de nieuwe dvd van Jos van der Kooy op het orgel van de Grote of St. Bavokerk in Haarlem.
Een ander punt is, dat je (als er toch camerabeelden zijn) verwacht dat de beelden iets met de muziek te maken heeft. Op de dvd die Jan Jongepier in Leeuwarden maakte, slaagt cameraman Jan van Akker er soms in verbanden te leggen. Maar hij had het voordeel dat Jongepier improviseert over schilderijen. Dan is beeld uitgangspunt. Maar Diederick van der Eems en Daniël van der Sluis doen dat in Haarlem niet. De camera blijft bewegen langs gewelven, ramen, pilaren, kroonluchters en orgelfront. De vloer van de kerk en de kerkbanken komen net in beeld. Van de preekstoel is alleen het bovenste puntje te zien, in plastic verpakt. Kennelijk was het rommelig op de kerkvloer.
Aan het begin van Bachs ‘Nun komm’ der Heiden Heiland’ zijn beelden van mensen op de Grote Markt te zien. Ja, denk je dan, voor hen is ‘der Heiden Heiland’ gekomen. Goed gevonden van die cameramensen. Maar als daarna weer beelden komen van het kerkinterieur, zie je geen afbeeldingen van Jezus of een kruisbeeld. Zoiets moet toch wel ergens in de Bavo te vinden zijn?
Jos van de Kooy speelt in een lichtblauwe Benneton-trui. Zijn gewone kledij is een afspiegeling van zijn manier van spelen. Stoer, voortvarend, ambachtelijk, zonder gewild virtuozendom. Een heel enkele keer maakt hij een slordigheidje tijdens het spelen. In Pneoo bespeelt hij bijna een keer het verkeerde klavier. Zijn handen staan al boven het klavier van het Bovenwerk, waarna hij toch op het Hoofdwerk gaat spelen. Het siert de producent dat hij de slippertjes er niet uitgemonteerd heeft. In dat opzicht is de dvd een levensecht portret van de Haarlemse stadsorganist. Met de speelman van zo dichtbij in beeld valt ook op dat hij met zijn mond met de muziek meemummelt en soms, zoals aan het eind van het Adagio uit Bachs drieluik Preludium, Adagio en Fuga, doet hij plotseling zijn mond heel even wijd open, alsof hij naar adem hapt.
Leuk is het ook om te kijken naar het werk van de registranten Maria Balkenende, Jacob Lekkerkerker en Harmen Trimp. Als deze dvd iets bewijst, is het dat registranten het op de grote Nederlandse orgels zonder setzers bijzonder druk hebben. Maria Balkende neemt tijdens Regers Tokkata und Fuga met haar tengere handen een groot aantal registers vast en duwt ze op het juiste moment dicht, trekt daarna twee andere open en slaat vervolgens bij Van der Kooy een pagina om. Vakwerk. En je ziet haar bij Regers koraalvoorspelen in de slotmaat de tremulant dicht doen. In Pneoo blijkt dat registranten ook nog een wezenlijk aandeel kunnen hebben in het muziekmaken. Van der Kooy houdt een lang akkoord aan en de registrante verandert een tijdlang de registers, waardoor allerlei nieuwe samenklanken ontstaan. Jacob Lekkerkerker zet, terwijl Van der Kooy in Pneoo met zijn vuisten clusters speelt, de motor van het orgel aan en uit met een schakelaar boven de klavieren.
Opvallend is, dat de registranten voorzichtig met het orgel omgaan. Soms hoor je bij orgelconcerten tijdens en tussen de gespeelde werken allerlei gestommel. Dat hoeft dus niet, bewijzen Balkenende, Lekkerkerker en Trimp. Voor de opname hebben ze nette kleren aangetrokken.
,,Ik word ervoor betaald om te zeggen dat dit het mooiste orgel van de wereld is’’, zegt Jos van der Kooy in het interview dat als extra op de dvd staat. Maar als dat zo is, dan is het mooi temidden van andere mooie orgels in Nederland, voegt hij eraan toe. Hij heeft gelijk. Sinds de intonatieaanpassingen door Flentrop is het orgel minder Marcussen en meer Müller geworden. Dat is vooral te horen bij de soloregistraties in de Reger-koralen.
Hij vertelt dat hij graag Reger op dit orgel speelt, omdat het er zo goed klinkt. Hij heeft gelijk. Tijdens het interview heeft hij het niet over de Toccata van Widor, terwijl je juist bij dat stuk je kunt afvragen of het wel op de Haarlemse Müller past. Ook al heeft het Bavo-orgel enorm veel kracht, je mist Franse tongwerken.
In vergelijking met Van der Kooys dvd-programma in de Westerkerk in Amsterdam (Bach, Reger, Rheinberger, Zwart, De Wolf, Kee), is dat in Haarlem wat aan de brave kant, met Pneoo als uitzondering. Leuk is dat Van der Kooy ook nog in twee korte stukjes op het koororgel laat horen. Het tweedehands eenklaviers instrument is begin twintigste eeuw aangeschaft. Het was bedoeld voor kerkelijke huwelijkssluitingen in Bavo waarbij het bruidspaar het gebruik van het grote orgel niet kon betalen. ,,Dat is een treurig verhaal’’, zegt Jos van der Kooy in het interview, ,,maar het moet toch maar verteld worden.’’
Met alle reserves die ik bij een orgel-dvd heb, heb ik toch een aantal malen met genoegen naar Van der Kooy en zijn registranten gekeken. [JAAP ROTS]
© 2006 www.orgelnieuws.nl
