Op donderdag 15 december 2016 werd het Holtgräve-orgel in de Oude Kerk van Borne na groot onderhoud weer in gebruik genomen. De werkzaamheden, waaronder herstel naar het klankbeeld van Holtgräve, werden uitgevoerd door Orgelmakerij Reil uit Heerde. Orgeladviseur was Henk de Vries.
advertentie
Het orgel van de Oude Kerk van Borne werd oorspronkelijk in 1841 gebouwd door J.H. Holtgräve, orgelmaker te Deventer. Het had een klavier met aangehangen pedaal. De firma Haupt heeft op een onbekend moment het oorspronkelijke concept gewijzigd en het instrument uitgebreid met een vrij pedaal. Ook werd het pijpwerk deels vernieuwd. In 1942 werd het orgel door orgelmakerij Steinmann & Vierdag hersteld en schoongemaakt.
Verloren
In 1962 werd het orgel door de firma B. Koch & Zn. onder handen genomen, waarbij veel van het oude concept verloren ging. Zo werd de orgelgalerij afgebroken en het orgel geplaatst op de kerkvloer. Tevens werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om het orgel om te bouwen tot een tweeklaviers orgel met een vrij pedaal en elektrische tractuur. Koch demonteerde het instrument in 1973 in verband met restauratie van het kerkgebouw. Het jaar daarop werd het orgel weer teruggeplaatst, waarbij de Trompet 8 werd vernieuwd.
Nieuw
In 1981 werd het orgel opnieuw gedemonteerd, nu door orgelmakerij Vierdag. De plaatsing op een nieuwe orgelgalerij werd in 1983 echter uitgevoerd door Slooff Orgelbouw; de firma Vierdag had inmiddels opgehouden te bestaan. Slooff maakte een nieuw orgel met mechanische sleepladen, daarbij gebruikmakend van de oude orgelkas en het aanwezige pijpwerk. Adviseur hierbij was Willem Hendrik Zwart te Kampen. Een aantal van de oorspronkelijke stemmen bleef grotendeels behouden. Het overige pijpwerk werd nieuw gemaakt.
Groot onderhoud
Bij de recente werkzaamheden werd door Orgelmakerij Reil BV uit Heerde, in samenspraak met orgeladviseur Henk de Vries, groot onderhoud uitgevoerd. Van de twee enkelvouwige balgen (een voor Onderpositief en Pedaal en een voor het Hoofwerk), werden de eerstgenoemde balg vervangen door een dubbelvouwige magazijnbalg van een groter totaaloppervlak.
Naast de onderhoudswerkzaamheden werd ook het klankbeeld meer in overeenstemming met het werk van Holgräve gebracht. Het pijpwerk van Holtgräve was in voorgaande jaren opgeschoven om een wijdere mensurering te verkrijgen. Deze situatie werd nu ongedaan gemaakt door het historische pijpwerk een hele toon terug te plaatsen, waarbij er pijpen werden verlengd en nieuwe pijpen bijgemaakt. Door ook de winddruk aanzienlijk te verlagen kwam het authentieke klankbeeld weer terug. De Prestant 8 kreeg daarnaast weer de oorspronkelijke opstelling uit 1841, waarbij het pijpwerk door het weer omdraaien van C- en Cis-kant zijn oorspronkelijke opstelling in het front terugkreeg.
Het verkregen klankbeeld van Holtgräve was het uitgangspunt voor een herintonatie het pijpwerk van later datum. Ook dat pijpwerk werd waar nodig opgeschoven en/of verlengd.
Dispositie
* = grotendeels (samengesteld uit) pijpwerk van Holtgräve, 1841
Hoofdwerk C-f3
Prestant 8 *
Roerfluit 8
Octaaf 4 *
Fluit 4
Openquint 3 *
Octaaf 2
Mixtuur III-IV
Trompet 8
Onderpositief C-f3
Holpijp 8
Quintadeen 8
Roerfluit 4
Nasard 3
Woudfluit 2
Terts 1 3/5 – vanaf g
Pedaal C-d1
Subbas 16
Octaaf 8
Werktuiglijke registers
Koppeling Hoofdwerk – Onderpositief
Koppeling Pedaal – Hoofdwerk
Koppeling Pedaal – Onderpositief
Tremulant Onderpositief
Calcant – motorschakelaar
Samenstelling Mixtuur
C: 2 – 1 1/3 – 1
c0: 2 2/3 – 2 – 1 1/3
c1: 4 – 2 2/3 – 2 – 1 1/3
Toonhoogte a1 =441 Hz bij 18 graden Celsius
Windvoorziening: twee magazijnbalgen – 2016 / 1983
Winddruk: Hoofdwerk 66 mm wk, Onderpositief en Pedaal 69 mm wk
Met dank aan Henk de Vries, Zuidbroek
© 2016 fotografie Johan Meijer
