Met een feestelijk concert op 3 september wordt in de Sint Janskerk te Gouda gevierd dat de tweede fase groot onderhoud van het Moreau-orgel is afgerond. Daarnaast beschikt de kerk sinds kort nog eens over een vierde orgel: een kabinetorgel van Mitterreither uit 1779.
advertentie
Het Moreau-orgel uit 1736 onderging in de periode 2012-2016 groot onderhoud en herintonatie door Orgelmakerij Reil te Heerde. Een jaar eerder was door hen in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) al een onderzoek ingesteld naar een eventuele verhoging van de winddruk. Voortdurende klachten over ontstemming en geringe klankontplooiing van de tongwerken waren hiervoor de aanleiding.
Winddruk
De klachten ontstonden vrijwel direct na de laatste grote restauratie door de firma Leeflang in 1981. Bij het aantreden van Christiaan Ingelse als hoofdorganist werd de winddruk al eens verhoogd. Toen zich na dertig jaar weer groot onderhoud aandiende, werd de klankproblematiek opnieuw aan de orde gesteld.
Enkele proeven met de winddruk waren al zo hoopgevend dat verhoging daarvan een reële optie werd. Inmiddels waren ook Henk Kooiker als adviseur en Wim Diepenhorst namens de RCE bij de voorbereidingen betrokken. Metingen en proeven wezen in 2012 uit dat de winddruk in 1981 door Leeflang te laag was vastgesteld.
Eerste fase
In 2012 kon de eerste fase van het groot onderhoud in opdracht worden gegeven aan Orgelmakerij Reil. In deze fase werd na winddrukverhoging (naar 98 mm) eerst het labiaalpijpwerk aangepakt, hersteld en tot klinken gebracht. Daarnaast werden technische defecten aan het pijpwerk hersteld, zoals aangetaste pijpvoeten en niet goed in de grondtoon klinkende frontpijpen.
Van de Subbas 16 voet werd de windvoering herzien om de toonvorming te verbeteren. De plaatsing van de windmachine werd gewijzigd om de balgen op een betere wijze te voeden. De windladen behoefden, buiten vervanging van enkele pulpeten, weinig herstelwerk. De technische niveau van de restauratie door Leeflang gaf hier geen aanleiding toe.
Verlengen
Aansluitend is in 2012 een proef gedaan met het provisorisch verlengen van de bekers van de trompetregisters. Na een testperiode van enkele jaren kreeg Orgelmakerij Reil de opdracht om aanvullend onderzoek naar de tongwerken te verrichten. Hierbij werden de tongwerken volledig geïnventariseerd en werd de oorzaak van de ontstemmingen in kaart gebracht. Ook werd onderzocht op welke wijze de stemvastheid van de tongwerken kon worden verbeterd.
Tweede fase
De resultaten van het onderzoek werden opgenomen in een plan van aanpak door Kooiker. Na opnieuw uitvoerige luisterproeven, nu met Rudi van Straten van de RCE, werd begin 2016 besloten de verleningen van de trompetbekers door te voeren. Dit is in de tweede fase door Orgelmakerij Reil uitgevoerd met inzetstukken in de schalbekers, zodat de ingrepen kunnen worden teruggedraaid.
Ook de overige werkzaamheden en wijzigingen werden door Reil nauwkeurig vastgelegd. Verder werd de werking van de (in het begin van de twintigste eeuw door De Koff aangebrachte) zwelkast verbeterd. De werkzaamheden werden eind juni 2016 opgeleverd.
Mitterreither-kabinetorgel
Naast het hoofdorgel staat in de Sint Jan een koororgel van Leeflang uit 1975 en sinds 2015 een kistorgel van de firma Klop. Door een schenking van Stichting ‘de Wijk’ beschikt de Goudse kerk sinds kort ook over een vierde orgel, een kabinetorgel van Johannes Josephus Mitterreither. Het is afkomstig uit het voormalige ziekenhuis Bleuland te Gouda. Het werd voor plaatsing in de Sint Jan gerestaureerd door Slooff Orgelbouw te Lekkerkerk.
Presentatieconcert
Tijdens concert op zaterdag 3 september worden de vier orgels gepresenteerd door titularis Christiaan Ingelse. Op het programma staan orgel- en klavecimbelwerken van Johann Sebastian Bach. Het feestelijke presentatieconcert begint om 16.00 uur. De toegang is gratis. Na afloop is er wel een collecte.
© 2016 beeld Gérard van Betlehem
