Op zondag 13 september wordt het Hardorff-orgel van de Hervormde Kerk te Nieuw-Beerta opnieuw in gebruik genomen. Het enige orgel dat deze orgelmaker voor een kerk buiten zijn thuisprovincie Friesland bouwde, werd onlangs gerestaureerd door Orgelmakerij Van der Putten.
advertentie
In de uit 1856 daterende hervormde kerk van Nieuw-Beerta, thans in het bezit van de Stichting Oude Groninger Kerken, bouwde Willem Hardorff, orgelmaker te Leeuwarden, in 1857 een nieuw orgel.
Hardorff
Werkzaamheden van Hardorff zijn vanaf 1844 in Friesland aanwijsbaar. Hardorff was zelf in de leer geweest bij de Van Dams. Aanvankelijk was hij geassocieerd met de Van Gruisen-leerling Van der Meer, maar in 1848 verdwijnt Van der Meer van het toneel en zet Hardorff zijn orgelmakerij zonder compagnon voort. Vanaf 1860 is hij decennia lang in Friesland een geduchte concurrent van de familie Van Dam. Daarvóór komt zijn productie maar langzaam op gang.
Nieuw-Beerta
Van die vroege Hardorff-orgels staat er één buiten Friesland: het orgel van Nieuw-Beerta in Oost-Groningen. Het instrument werd ontworpen als orgel met vijftien stemmen op twee klavieren en aangehangen pedaal. Twee stemmen op het Hoofdwerk en één op het Bovenwerk werden nooit geplaatst.
De gerealiseerde dispositie luidt:
Hoofdwerk C-f3
Bourdon 16
Prestant 8
Holpijp 8
Octaaf 4
Quint 2 2/3
Fluit 4
Octaaf 2
Bovenwerk C-f3
Salicet 8
Fiool de Gambe 8
Fluit dolce 8
Fluit d’amour 4
Gemshoorn 2
Pedaal C-c1
Aangehangen
Werktuiglijke registers
Klavierkoppel
Pedaalkoppel
Twee afsluitingen
Ventiel
Het orgel wordt bespeeld aan de linker zijkant. Er zijn drie spaanbalgen die zich in de torenruimte bevinden en boven elkaar dwars op de lengterichting van het orgel zijn opgesteld. Het front heeft twee ronde zijtorens en een gedeelde ronde middentoren, daartussen bevinden zich velden in twee verdiepingen. Snijwerk is aangebracht aan de bovenzijden en aan de voet van de torens en velden en aan weerszijden van de kas. Het geheel wordt niet met beelden of ornamenten bekroond.
Het orgel onderging in 1954 een restauratie door H. Vegter te Usquert. Er werd bij die gelegenheid ook een elektrische windvoorziening aangelegd. In 1992 werd aan het orgel gewerkt door K. Mulder te Sappemeer.
Restauratie
Nadat het instrument vrijwel onbespeelbaar was geworden gaf Stichting Oude Groninger Kerken opdracht tot een restauratie die in 2014/2015 werd uitgevoerd door Orgelmakerij Van der Putten BV te Finsterwolde. Voor de completering van de ornamenten en het schilderwerk werd zorg gedragen door Tico Top uit Kloosterburen en Helmer Hut uit Beerta. Adviseur was Theo Jellema te Leeuwarden. Namens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed was Rudi van Straten bij de restauratie betrokken.
Het orgel werd integraal gerestaureerd. Wat door de tand des tijds was aangetast is hersteld, wat verloren was gegaan is aangevuld, en waar bij werkzaamheden in het verleden moderne materialen waren toegepast werd dit in Hardorff-stijl gecorrigeerd. De niet meer originele winddruk werd proefondervindelijk en op basis van vergelijking met andere (vroege) Hardorff-orgels vastgesteld op 71 mm. De toonhoogte is 433 Hz. bij 18º Celsius.
Een orgel dat al heel lang zweeg laat nu in de voortreffelijk klinkende kerk zijn vitale stem weer horen.
Ingebruikname
Op zondag 13 september wordt het orgel officieel in gebruik genomen. Dat gebeurt tijdens een bijeenkomst die om 12.00 uur begint. Adviseur Theo Jellema zal het orgel dan bespelen. Aansluitend is er een open dag.
© 2015 fotografie Theo Jellema
