Hardorff-orgel protestantse kerk Baaium gerestaureerd

Orgelmakerij Bakker & Timmenga heeft in januari 2023 het gerestaureerde Hardorff-orgel (1878) in de kerk van het Friese Baaium opgeleverd. Het al vele jaren onbespeelbare orgel onderging een totaalrestauratie die werd uitgevoerd onder advies van Theo Jellema.

In de orgelgeschiedenis van het dorp Baaium vermeldt tweemaal een Hardorff-orgel. Het eerste werd in 1860 gebouwd voor de middeleeuwse kerk. Het instrument verving een ouder orgel en had negen stemmen op één klavier en aangehangen pedaal. Toen in 1876 de kerk werd afgebroken, viel in Baaium het doek voor dit orgel. Het kreeg vanaf 1877 een tweede leven in de Christelijke Gereformeerde Kerk te Hallum, een derde in de hervormde evangelisatie te Burgum (vanaf 1928) en in 1956 een vierde in de Hervormde Kerk te Achterberg.

De Baaiumers vervingen hun oude kerk door een nieuwe en klopten voor een nieuw orgel opnieuw bij Willem Hardorff aan. Hij kreeg opdracht voor 4.500 gulden een tweeklaviers orgel te maken met negen stemmen op het Hoofdwerk en zeven op het Bovenwerk. Ook nu was het pedaal aangehangen. Op twee punten is de dispositie ongewoon. Op het Hoofdwerk is een Mixtuur geplaatst (die Hardorff hier aanduidt als Mixture); op Friese orgels van vergelijkbare omvang vindt men die in die tijd gewoonlijk niet meer. Op het Bovenwerk is één van de vier achtvoetsregisters een Melophone; dat was op dat moment in de Friese orgelbouw een noviteit. 

Onderzoek van het pijpwerk bracht aan het licht dat een aantal registers werd betrokken van toeleverbedrijven. Waarschijnlijk was dat niet voor elk register bij hetzelfde bedrijf.

Aan het orgel werd gewerkt door Bakker & Timmenga in 1893 en 1926 en door Vaas & Bron in 1947. In het orgel aan te treffen sporen van een licht gewijzigde technische aanleg en van werkzaamheden aan het pijpwerk getuigen hiervan. Ze hebben niet geleid tot fundamentele verandering van het oorspronkelijke orgel. 

Volledige restauratie

Gebruiksschade, uitdroging en schade als gevolg van restauratie van het kerkinterieur hadden erin geresulteerd dat het orgel al jarenlang tot de onbespeelbare Friese orgels behoorde.

Enige jaren geleden werd het besluit genomen tot een volledige restauratie, die werd uitgevoerd door de firma Bakker & Timmenga onder advies van Theo Jellema.

De volgende werkzaamheden werden uitgevoerd:

• De magazijnbalg en de twee scheppers zijn opnieuw beleerd. 
• De kanalen naar het orgel zijn op dichtheid nagekeken en waar nodig gerepareerd.
• Een nieuwe ventilator met dempkist is naast het balghuis geplaatst.
• De windladen van Hoofdwerk en Bovenwerk zijn gerestaureerd. Op een aantal plekken in de laden zijn dilatatievoegen gemaakt. Op de lade en onder de stokken zijn liegelind-ringen gelijmd.
• De ventielen zijn gevlakt en voorzien van twee lagen nieuw leer.
• De pulpeten en messing pulpeetdraden zijn vernieuwd.
• In de walsramen zijn alle stiften nieuw aangebracht. Ook het deels vergane leer in de wel-armen is vervangen.
• De beide manualen zijn nagekeken op loszittend beleg. Waar nodig is dit verlijmd. Lijstwerk en bakstukken zijn hersteld en in de was gezet. De stootkussens van beide klavieren hebben nieuw leer, vilt en drukstof gekregen. Overmatige speling van de toetsen is verholpen.
• Van de porseleinen registerplaatjes is een aantal voorzichtig losgemaakt en opnieuw recht in de betreffende knoppen gelijmd.
• De mechaniek van het pedaalwalsbord kreeg een ‘ophoudmechaniek’, zodat de abstracten bij manuaalspel niet meer meerammelen.
• Alle houten pijpen zijn gerestaureerd en goed op toon gebracht.
• Het metalen pijpwerk is na schoonmaak uitgedeukt en opgerond. 
• Waar de intonatie verlopen was is deze geoptimaliseerd met groot respect voor het vastgestelde klankbeeld.
• In de gehele orgelkas is voldoende verlichting aangelegd.
• In de lessenaar en onder het Hoofdwerkklavier zijn LED-strips aangebracht.

Ingebruikname

Het orgel wordt in gebruik genomen op vrijdag 3 februari om 15.00 uur.

Dispositie

Gegevens met dank aan Orgelmakerij Bakker & Timmenga te Leeuwarden.