advertentie
Henco de Berg: gids door twee werelden
Reger & Messiaen – Grandes Orgues Stahlhuth-Jann St. Martin, Dudelange, Luxembourg – Henco de Berg.
Max Reger: Zweite Sonate d-moll; Olivier Messiaen: Apparition de l’Église éternelle, l’Ascension.
Label: Prestare ZWF 3331550.
Tijdsduur: 64’56”.
Booklet: 28 pagina’s, N, E, D, F
Prijs: € 18,50
Muzikale interpretatie * * * * *
Programmakeuze * * * * *
Keuze van het instrument * * * * *
Kwaliteit van de opname * * * * *
Informatie in het boeklet * * * *
Grafische vormgeving (cd en boekje) * * * * *
Klik hier om dit artikel te bestellen
Na enkele cd’s met opnamen van improvisaties, is dit de eerste CD van de blinde musicus Henco de Berg (39) waarop hij zich in orgelliteratuur laat horen. Het combineren van muziek van de Duitser Reger en de Fransman Messiaen is verrassend en weinig voor de hand liggend. De luisteraar wordt geconfronteerd met twee totaal van elkaar verschillende muzikale werelden. Max Regers muziek markeert het einde van het tonale tijdperk. In harmonisch en melodisch opzicht valt er aan zijn muziek (en die van Wagner en Mahler) niets meer toe te voegen. Regers tweede sonate kan gezien worden als het sluitstuk van de ontwikkeling van de romantische orgelsonate, die zijn oorsprong echter nog in de Barok heeft.
Messiaens vroege werken ontstonden ongeveer 30 jaar later en laten het begin horen van een nieuwe tijd: melodische vernieuwingen door toepassing van de modes à transpositions limitées (beperkt transponeerbare modi), toonreeksen die zichzelf overlappen wanneer ze minder dan een octaaf getransponeerd worden. In de ritmische structuur is de valeur ajoutée (toegevoegde waarde) belangrijk. Messiaen zette zijn muzikale idioom uiteen in zijn Traité de mon langage musical.
Maar er zijn ook overeenkomsten tussen Reger en Messiaen, zoals het feit dat de muziek van beiden doortrokken is van een diepe religiositeit en van godsbesef. En van beiden kan gezegd worden dat hun muziek tot het beste en meest oorspronkelijke van hun tijd gerekend mag worden.
De cesuur in die 30 jaar tussen Reger en Messiaen is de Eerste Wereldoorlog, die het gezicht van Europa niet alleen in politiek en maatschappelijk opzicht, maar ook cultureel totaal veranderde.
De Bergs programmakeuze is om die reden een hoogst interessante. Hij voert de luisteraar op absoluut overtuigend wijze mee langs twee hoogtepunten uit het orgelrepertoire van de eerste helft van de twintigste eeuw.
Ook van een vertolker vraagt zo’n programma veel, want de muziek van Reger vraagt om een andersoortige competentie dan die van Messiaen. Henco de Berg is zo’n veelzijdige vertolker, waardoor hij een meester op zijn instrument genoemd mag worden.
Weinig organisten ken ik die zo goed in staat zijn de spanning vast te houden in een betrekkelijk lange compositie. Op indrukwekkende wijze krijgt dat bijvoorbeeld gestalte in het middendeel van Regers sonate (Invokation), waarin de combinatie van een perfect gekozen tempo, het volmaakte legatospel en een prachtige solostem (de Seraphon-Flöte) ontroering oproepen. Even later herhaalt zich die expressie in iets andere vorm, wanneer een een ragfijne strijkersklank de koraalmelodie Vom Himmel hoch, da komm’ ich her geciteerd wordt. Daartussen imponeert het geweld van het tutti, zinnebeeld van een door zorgen gekwelde wereld.
Het vasthouden van de spanning is ook een delicate aangelegenheid in Messiaens Apparition de l’Église éternelle, het beeld van de eeuwige kerk. Het is “één ontzagwekkend crescendo-decrescendo, waarin de krachten van het orgel zich tot een volledig fortissimo ophopen om vervolgens in pianissimo te verzinken. Kort gezegd: de eeuwige kerk verschijnt en verdwijnt … als een visioen”. Om dat als luisteraar mee te kunnen beleven is een grote ruimte nodig, met een orgel dat over een enorme dynamische spanwijdte beschikt en een vertolker die het visioen de tijd gunt. Aan al deze voorwaarden wordt op deze opname voldaan. Een goede vertolking van de Apparition duurt meer dan tien minuten. Bij Henco de Berg zijn het ruim elf minuten.
Het Stahlhut-Jann-orgel van de kerk St. Martin in Dudelange (Luxemburg) werd in 1912 door vader en zoon Stahlhut uit Aken gebouwd. Tijdens hun opleiding als orgelmaker oriënteerden ze zich internationaal: bij Joseph Merklin in Parijs, verder in Engeland en Ierland, terwijl zij de Duits-romantische traditie van nabij kenden. Hun orgels beantwoordden daarmee aan Albert Schweitzers ideaal van een Europees orgeltype, zoals dat door de grondleggers van de Orgelreform nagestreefd werd. Schweitzer was als adviseur bij de bouw van het orgel in Dudelange betrokken. Het is een van de belangrijkste creaties van de firma Stahlhut. Nadat het instrument lang verwaarloosd was, werd het vijf jaar geleden door de firma Thomas Jann uit Laberweinting (Duitsland) gerestaureerd en aanzienlijk uitgebreid tot 78 stemmen, waaronder horizontale tongwerken, een compleet strijkerskoor en twee 32-voets registers in het pedaal. De intonatie werd compromisloos naar romantische snit gerealiseerd. Een nieuwe speeltafel, voorzien van de modernste techniek (elektronische Setzercombinatie, MIDI en een replay-systeem) completeert het geheel. Sindsdien is het orgel weer één van de belangrijkste romantische Europese orgels uit het begin van de twintigste eeuw en een voortreffelijk medium voor een breed spectrum van de muziek uit die tijd.
Het is geen sinecure de klank van een orgel met zo’n dynamisch bereik in zo’n enorme ruimte goed vast te leggen. Opnametechnicus Aad van der Waal is daarin echter geheel geslaagd. Van het zachtste pianissimo tot en met het tutti is de opname helder en doorzichtig. De ruimtelijke werking van de klank is mooi vastgelegd, maar niet ten nadele van de duidelijkheid.
In het boekje bij de cd vinden we voldoende informatie over de gespeelde muziek. Die over Messiaens werken is afkomstig van de componist zelf. Eveneens worden de details van het orgel kort beschreven en is er een curriculum vitae van de organist te vinden.
Eveneens hulde verdient de grafische vormgeving van cd en boekje: fraaie foto’s met veel informatiewaarde en een nobele rode kleur voor de cd, zodat ook het oog niet tekort komt. Kortom: een voortreffelijke productie. [BERT WISGERHOF]
Klik hier om dit artikel te bestellen
© 2007 www.orgelnieuws.nl
