In de Hervormde Kerk te Nieuw-Beijerland wordt vrijdag 15 september een orgel van Van Dam uit 1912 in gebruikgenomen. Het instrument, afkomstig uit de Gereformeerde Kerk te Hantum, werd gerestaureerd, uitgebreid en overgeplaatst door orgelmaker Rini Wimmenhove. Adviseur was Dirk Bakker.
advertentie
Het Van Dam-orgel vervangt een eenklaviers orgel, in 1977 in een historische, Vlaamse orgelkas geplaatst door E. Verschueren uit Tongeren (B). Dit acht stemmen tellende instrument met een deel pijpwerk van Van Oeckelen werd in juni 2017 door de firma Nijsse overgeplaatst naar de Sint-Niklaaskerk te Neerpelt (B) waar het dienst doet als koororgel.
Hantumerhuizen/Hantumerhoek
Het ‘nieuwe’ orgel is in 1913 door de Fa. L. van Dam & Zonen te Leeuwarden geleverd aan de Gereformeerde Kerk in Hantumerhuizen/Hantumerhoek (Friesland). Vrijwel direct nadat de opdracht in 1912 was gegeven besloot men de dispositie met twee extra stemmen uit te breiden, te weten een Bourdon 16 vt en een Mixtuur 3 sterk, beide discant. Deze Mixtuur werd geplaatst op de plaats van de Müet, een gereserveerde sleep voor een Cornet 3 sterk discant.
In 1962 plaatste de firma Vaas en Bron een pneumatisch zelfstandig pedaal met een Subbas 16 voet buiten de kas, met omvang C-h0 . Het oude pedaalklavier met omvang C-g0 werd vervangen. In het kader van een rigoureuze vernieuwing van het kerkinterieur werd het front van het orgel ook betrokken en ontdaan van veel (neo-)gotische ornamenten. De oorspronkelijke kleurstelling (imitatie-eiken) was in effen bruin overgeschilderd en sinds 1962 wit, op alle onderdelen.
In 1983 werd de windlade door Bakker & Timmenga gerestaureerd.
Verkocht
De Gereformeerde Kerk van Hantumerhoek is recent aan particulieren verkocht. Het orgel kwam te koop en werd uiteindelijk via Marktplaats aangeboden. Het oog van Rini Wimmenhove, van origine huisorgelbouwer te Hoogeveen, viel erop. Het orgel door hem bezocht, gedemonteerd en in opslag genomen. De orgelcommissie van Nieuw-Beijerland kocht het orgel aan, nadat was verkend hoe het eenklaviers Van Dam-orgel op verantwoorde en historische wijze kon worden uitgebreid met een tweede klavier. Vervolgens werd aan Wimmenhove de opdracht verleend voor restauratie en uitbreiding van het orgel.
Door aankoop van een verbouwd secretaire-orgel uit particulier bezit, met een windlade uit 1814 en pijpwerk van H. Knipscheer (II) uit circa 1850, werd conform de werkwijze van Van Dam (naar voorbeeld van Lambertschaag, 1866) een neven- of dwarswerk toegevoegd. De aanleg van het Van Dam-orgel uit 1913 werd geheel gerespecteerd, zij het dat op een kantsleep een Trompet 8 voet B/D is toegevoegd.
Nieuw
Nieuw gemaakte onderdelen, waaronder het tweede klavier met genageld toetsbeleg en delen van de ornamentiek, zijn naar Van Dam-voorbeelden gemaakt in samenwerking met de leden van de Noord Nederlandse Orgelcoöperatie (NNOC). De restauratie van mechanieken, windvoorziening, windlade en houten pijpwerk werd zelfstandig door Wimmenhove uitgevoerd. De windlade en mechaniek voor het pedaal zijn in een half omsloten kas geplaatst achter het orgel, tegen de torenmuur. Het pedaal is nieuw gemaakt, met gebruikmaking van bestaand pijpwerk. Het pedaalklavier is afkomstig van het afgebroken Van Dam-orgel uit Baard (1918) en met vier tonen uitgebreid. Het pijpwerk van het dwars- of nevenwerk werd gerestaureerd door Martin Butter.
De kas en aangrenzende onderdelen van het interieur werden in eikenhoutimitatie geschilderd door Henk Seppenwoolde uit Rijssen.
Ingebruikname
De ingebruikname van het orgel vindt plaats op vrijdag 15 september om 19.30 uur. Lennart Morée en Johan Verzendaal, twee van de organisten van de kerk, zullen het orgel bespelen. Ds. A. J. Post zal een meditatie verzorgen. De Hervormde Kerk is gelegen aan de Kerkstraat 22 in Nieuw-Beijerland.
Dispositie
Manuaal C-g3
Ladevolgorde: G,A,H,cis0 t/m g3 – F,Dis,Cis,C,D,E, Fis – e3 t/m d0,c0,B,Gis.
Registervermelding in volgorde van plaatsing op de windladen.
Bourdon 16 voet Discant.
Op kantsleep. Pijpen achter de houten pijpen van Prestant en Holpijp op een nieuwe bank afgevoerd. Metaal, gedekt, met baarden.
Prestant 8 voet
C-Dis grenen, gedekt, afgevoerd achter het front. E-b0 front, zink. h0-g3 metaal. h0-h1 met kleine baarden. Expressions bij alle pijpen. b0 is afwijkend, met geperst labium.
Violon 8 voet
C-H gec. met Holpijp. c0-a1 met freins en metalen rolbaarden. b1-g3 met baarden. Expressions bij alle pijpen.
Holpijp 8 voet
C-H grenen; rest metaal, gedekt met baarden.
Octaaf 4 voet
C-A in front, zink. B-g3 metaal, op de lade. C-h1 met expressions.
Fluit 4 voet
C-dis2 gedekt, metaal; e2-g3 conisch open (enge mensuur); alle pijpen hebben baarden.
Octaaf 2 voet
Metaal; C-g0 met expressions. C-F met baarden.
Mixtuur 3-4 st. D.
Metaal, Salicionaal-mensuur. Samenstelling: c1; 4, 2 2/3, 2 voet.
Trompet 8 voet B.
Nieuw. Mahonie stevels en koppen. Brede kelen en tongen messing. Leerbeleg. Bekers C-H cilindrisch. c0-h0 trechtervormige bekers, metaal.
Trompet 8 voet D.
Als Trompet 8 voet Bas. Bekers trechtervormig, metaal.
Bovenklavier of Nevenwerk C-f3 (toetsen fis3-g3 loos)
Ladevolgorde chromatisch
Viool de Gambe 8 voet Discant.
Metaal, c1-h1 expressions. E3-f3 nieuw. Alle pijpen voorzien van baarden.
Fluit dolce 8 voet B.
Eiken, gedekt. C-Dis verkropt. Stoppen C-h0. Mahonie voorslagen.
Fluit dolce 8 voet D.
Eiken, gedekt. Blokvormige grepen.
Fluit d’amour 4 voet
C-h0 eiken, gedekt. c1-h1 metaal, gedekt. gis1 nieuw. c2-f3 conisch open, c2-d2 laat 18e eeuws. Alle metalen pijpen met baarden.
Woudfluit 2 voet
C-h0 enge mensuur, boogvormige opsneden. Inscriptie C: Fluittravers 8 vt. c1-f3 open cilindrisch. Cis nieuw. C-A expressions. Alle pijpen verlengd.
Quintfluit 3 voet B.
Nieuw. Gemaakt van oud eiken, met mahonie voorslagen; gedekt. Enge mensuur.
Quintfluit 3 voet D.
c1-f3 sterk wijd conisch. Pijpwerk laat-achttiende-eeuws. Was ooit een 2-voets register.
Pedaal – C-h0, permanent aangehangen aan Manuaal
Buiten de kas, tegen torenwand opgesteld.
Subbas 16 voet
Amerikaans grenen met eiken voeten, voorslagen en stoppen. Vroeg 20e eeuws. C, Cis en D nieuw. Fis, F en A met nieuwe voorzijde. Gis met nieuwe zijwand. c0-h0 waren ooit C-H Holfluit 8 vt.
Werktuigelijke registers
Manuaalkoppel
Tremulant
Nevenwerk. Inliggend, naar voorbeeld Hippolytushoef
Müet
Windlosser
Klein knopje, links onder de klavieren.
Windvoorziening: dubbelvouws magazijnbalg met twee schepbalgen en pompboom (alles origineel). Orgelmotor in dempkist rechts naast de kast.
Winddruk: 66 mm WK
Dit is de aantroffen winddruk van het Van Dam-orgel uit 1913; de winddruk van het voormalige huisorgel stond op ongeveer 55 mm WK
Toonhoogte: 435 Hz bij 200C
Met dank aan Dirk Bakker
Lees ook
- Blog over de overplaatsing, restauratie en uitbreiding van het Van Dam-orgel
- Orgel Hervormd Nieuw-Beijerland overgeplaatst naar Neerpelt (B)
© 2017 fotografie Dirk Bakker
