Op zaterdag 5 september werd het Hinsz-orgel in Midwolda gepresenteerd na omvangrijke onderhoudswerkzaamheden door Orgelmakerij Van der Putten in 2019. Deze uitgestelde presentatie was oorspronkelijk gepland in het afgelopen voorjaar.
advertentie
De laatste grote restauratie van het bijna 250 jaar oude instrument was ruim 50 jaar geleden. In 2018 werd door de Stichting Oude Groninger Kerken en de Stichting Hintsorgel Midwolda besloten om noodzakelijk groot onderhoud aan het orgel te plegen.
Het werk werd uitgevoerd door orgelmakers Ingrid Noack en Winold van der Putten die al vanaf de jaren negentig betrokken zijn bij het onderhoud van het Hinsz-orgel. Bij het opstellen van het onderhoudsplan werd geadviseerd door Stef Tuinstra.
Historie
Het Hinsz-orgel werd in 1772 voltooid. Met 33 registers was het jarenlang het grootste dorpsorgel in Noord-Nederland. In 1834 werd de Scherp van het Rugwerk door H.E. Freytag vervangen door een Fluitttravers 8 discant, het orgel werd uitgebreid met een pedaalkoppel.
In 1897 werkte de fa. P. van Oeckelen & Zonen aan het orgel. De Fluittravers 8 werd vervangen door een Viola di Gamba 8, C-G van de Gedackt 16’ en de Bourdon 16’ werden vervangen door houten pijpwerk, de Sesquialter en de Mixtuur werden beide met een koor verkleind. Daarnaast werd de toonhoogte met een halve toon verhoogd. Een grote magazijnbalg verving de vijf spaanbalgen.
Tijdens de kerkrestauratie van 1965-1968 werd het pijpwerk opgeslagen in de pastorie. In 1972 werd het teruggeplaatst door de firma Flentrop, waarbij restauratie van het orgel (pijpwerk, windlade en orgelkas) op terughoudende wijze werd uitgevoerd. De dispositie van 1772 werd hersteld. De stemming werd gereconstrueerd naar min of meer 1/6 komma met verlaagde es, een ingreep die in 1976 weer werd gewijzigd in evenredig zwevende stemming.
Veranderde inzichten
In 1994 werd het onderhoud van het Hinsz-orgel ondergebracht bij Orgelmakerij Van der Putten. Nadien zijn (klank)technische aspecten aangepakt die in 1972 zijn blijven liggen of waarvan de inzichten in de loop der jaren zijn veranderd. Dit vond plaats in overleg met adviseur Stef Tuinstra en organist Ludolf Heikens.
Zo werd de winddruk in 1994 verlaagd naar 74 mm en in 2000 nog eens verder naar 71 mm waterkolom. Er werd opnieuw een 1/6 komma-stemming aangebracht naar Thomas Young. Naast enkele reparaties van pijpwerk werd de intonatie van de Quintadena 8, de Scherp en de tongwerken herzien. Van de Trompetten en de Bazuin bleken de bekers te kort, waardoor de grondtonigheid en de stabiliteit van de stemming te wensen overlieten. Dit werd opgelost door de bekers voorlopig te verlengen met dun karton.
Groot onderhoud 2019
De werkzaamheden uit 2019 door Orgelmakerij Van der Putten concentreerden zich op schoonmaak een technische aanpassingen om het orgel in goed functioneerde staat te houden:
- revisie van de mechaniek, waarbij draadwerk waar mogelijk is ontdaan van corrosie;
- windladen en stokken voorzien van liegelindringen voorzien en opnieuw afgeregeld;
- vervanging van het grootste deel van de pulpeten;
- alle ventielveren in stijl vervangen, waardoor de speelaard kon worden verlicht;
- herziening van het pedaalklavier;
- panelen en deuren incidenteel gerepareerd;
- alle sloten vervangen;
- schoonmaak van het pijpwerk, restauratie waar nodig, controle op aanspraak en sterkte;
- de tongwerken werden nagezien, kelen werden gedeeltelijk van nieuw beleg voorzien en opnieuw beleerd;
- bekers van de Bazuin 16, Trompet 8 en Dulciaan 8 incidenteel verlengd, nu met orgelmetaal;
- reconstructie van de inliggende kanaal-tremulant van het Rugwerk die door Van Oeckelen was verwijderd.
Presentatie
Het orgel werd zaterdagmiddag 5 september gepresenteerd. Orgelmaker Winold van der Putten en adviseur Stef Tuinstra gaven een klankpresentatie. Organist Ludolf Heikens bespeelde het orgel met de Partita over ‘Freu dich sehr, o meine Seele’ van Georg Böhm en Sonate II van Felix Mendelssohn.
Dispositie
Manuaal C-d3
Gedackt 16
Praestant 8 I-II
Baarpyp 8
Holpyp 8
Octaav 4
Gemshoorn 4
Quint 3
Octaav 2
Woudfluit 2
Mixtuur IV-V
Cornet III discant
Trompet 8
Vox Humana 8
Rugwerk C-d3
Fluitdoux 8
Quintadena 8
Praestant 4
Holpyp 4
Nazat 3
Octaav 2
Spitsfluit 2
Scherp IV
Sexquialter II-III
Dulciaan 8
Pedaal C-d1
Bourdon 16
Praestant 8
Gedackt 8
Roerquint 6
Octaav 4
Nagthoorn 2
Basuyn 16
Trompet 8
Schalmey 4
Cornet 2
Werktuiglijke registers
Koppeling Manuaal – Rugwerk – schuifkoppel
Koppeling Pedaal – Manuaal
Tremulant Manuaal
Tremulant Rugwerk – reconstructie 2019
Afsluiter Manuaal
Afsluiter Rugwerk
Afsluiter Pedaal
Bron: programma Presentatie Hintsorgel Midwolda 05-09-2020; Orgelmakerij Van der Putten orgelmakerij.nl; Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland 1769-1790
