Het is een raar idee dat Gerco er niet meer is. We waren goed bevriend, maar we overliepen elkaar niet. Als ik hem belde of hij mij, dan praatten we uren. Eerst over orgels, maar daarna over alle andere dingen van de wereld, soms ook heel persoonlijk. We hadden veel dingen gemeen. Allebei opgeleid als schoolmeester, niet het onderwijs ingegaan, maar journalist geworden. Liefde voor orgels en voor de Engelse cultuur. Lekker Indiaas eten in een restaurant. Niet goed noten kunnen lezen. Liefde voor het Doesburgse Walcker-orgel.
Als je het huis van Gerco Schaap in Baarn binnenkwam, viel de enorme hoeveelheid cd’s, dvd’s en grammofoonplaten op, opgestapeld op kasten, bureaus en op de grond. Het leek een chaos, maar dat was het voor hem niet. Hij wist er precies de weg in. Hij kende elke geluidsdrager. Hij was dan wel orgelliefhebber, maar zijn eigen orgel was zo goed als verdwenen achter hoesjes en doosjes en boeken. Hij wist waar stapeltjes cd’s lagen die naar recensenten moesten worden gestuurd.
In dat huis aan de Zandvoortweg was hij geboren. Hij had er zijn jeugd doorgebracht en was er blijven wonen nadat zijn ouders waren overleden. Het huis paste hem als een handschoen, hij was ermee vergroeid.
Citroën
Hij was beslist geen rommelpot, al zou je dat kunnen concluderen aan de inrichting van zijn huis. Hij had een ordelijk hoofd en hij was gezegend met een zeer goed geheugen. Hij was een heer van stand, maar niet zo verstrooid als Ollie B. Bommel. Hij kwam in eerste instantie enigszins langzaam over, maar als je zijn ogen zag, kon je zien dat hij heel nauwkeurig waarnam. Zijn goede geheugen en scherpe verstand kwamen hem van pas als hij interviewde voor De Orgelvriend en als hij cd’s recenseerde. Moeiteloos vergeleek hij de ene uitvoering met de andere en hij kon gedreven schrijven en vertellen over orgel- en organistenweetjes. Het enige waarin hij wel op Bommel leek, was het bezit van de Oude Schicht, zijn onafscheidelijke Citroën DS.
Ik ontmoette Gerco voor het eerst in 1992 tijdens een orgelreis naar de Duitse landstreken Saksen en Thüringen. Zijn naam kende ik, omdat hij toen al jarenlang eindredacteur van De Orgelvriend was, een blad dat ik spelde sinds ik op de middelbare school zat. De reis werd georganiseerd door een reisbureau uit Rotterdam en werd geleid door Gerco samen met de Duitse organist Martin Rost. Gerco liet zich daar kennen als een zachtzinnige man, die met stil plezier de aan hem toevertrouwde mensen gadesloeg. Aan het eind van de reis vroeg Gerco wie er het volgende jaar zin had om mee te gaan naar Engeland.
Schoonheid
Die volgende reis, naar London, was zo’n groot succes, dat Gerco – samen met zijn goede vriend Dave Lazoe – daarna jarenlang in oktober een bus vol orgelliefhebbers meenam naar alle winstreken van Groot-Brittannië. Hij noemde het reisgezelschap ‘The Beauty of the British Organ’. Beauty, schoonheid, dat was een woord dat bij Gerco paste. De schoonheid van de klank, van de orgelkassen, van de architectuur, van de muziek en de liturgie. Dat was wat hem en zijn reisgenoten verbond.
Er ontstond een vaste groep deelnemers, waaronder hechte vriendschappen ontstonden, vriendschappen met Gerco , maar ook onderling. Als een reis was afgelopen, begon hij meteen aan het organiseren van de volgende. Het organiseren kostte hem veel tijd en energie, zodat hij besloot om ermee te stoppen. Maar een groep stamgasten uit de Beautyclub vroeg Gerco of zij de reis mochten organiseren. Gerco stemde toe en ging nog heel wat keren mee als deelnemer, zodat hij zonder organisatorische zorgen kon genieten.
Kritisch
Het gebeurde slechts een enkele keer, maar ruzie onder de reisgenoten vond hij ver-schrik-ke-lijk. Kortgeleden schreef ik een interview voor de Orgelvriend. Degene die ik interviewde was ergens zeer boos over en dat had ik opgeschreven. Nadat ik het artikel had ingeleverd, belde Gerco. Die boze passage moest eruit. Aan de andere kant wilde hij wel dat je opschreef wat je vond. Voor ORGELNIEUWS recenseerde ik de 4dvd/3cd-box ‘The English Organ’. Ik was onder de indruk en schreef dat op. Belde Gerco weer. Hij had zelf ook de box bekeken om voor de Orgelvriend te bespreken. Ik had me teveel laten meeslepen door de mooie beelden, maar ik had daar kritischer op moeten zijn. Dat camerawerk had veel creatiever gekund, vond hij. Nieuwsgierig las ik een paar weken later zijn bespreking. Hij had zijn kritiek verpakt in vriendelijke zinnen. Hij had gelijk: ‘laat iedereen je kennen als vriendelijke mensen’, schrijft Paulus.
Wat kon hij lachen om orgelhumor, bijvoorbeeld als we in de orgelreisbus de dispositie van een snackorgel bedachten, met registernamen als Quintadel en Frikadeen, Lieblich Gehackt. Of om zelfbedachte grappen die begonnen met ‘Lopen er twee klavieren door de Kalverstraat …’
Laat
Als eindredacteur van de Orgelvriend zat hij als een spin in het web. Onder zijn leiding groeide het blad naar volwassenheid. Zijn interesse was breed, hij was geïnteresseerd in amateurs en profs. Je zag hem vaak op concerten, overal in het land. Hij kon hele mooie foto’s maken. Ook dat kwam het blad ten goede. En, waar ik jaloers op was, hij ging soms ‘even’ naar een concert in St. Paul’s Cathedral in Londen of in York Minster. Of hij reisde naar Amerika, om daar een tijdlang met de legendarische organist Carlo Curley op te trekken. Al die kennis en ervaring sloeg hij op en kwam hem van pas bij het bestieren van de Orgelvriend.
Gerco’s orgelliefde begon relatief laat. Hij zat al op de middelbare school toen hij in de ban raakte van het koninklijke instrument. Hij ging toen hij 18 jaar was op les bij zijn oudoom Bertus van den Broek. Die was organist van de gereformeerde kerk aan de Oude Utrechtseweg in Baarn, waar de familie Schaap kerkte. Gerco achtte zijn oudoom hoog – ‘hij kon mooi begeleiden en improviseren’ – maar de lessen brachten niet wat hij ervan verwachtte en hij stopte ermee. Daardoor las hij niet vlot van blad en speelde hij veel uit zijn hoofd. Hij begeleidde samenzang uit zijn hoofd met alleen een liedboek op de lessenaar.
Zelf spelen
Tijdens de reizen die hij organiseerde mochten de deelnemers na de presentatie door de lokale organist zelf spelen. Bij andere orgelreizen speelde alleen de reisleider en mochten de deelnemers luisteren. Zo wilde Gerco het niet, omdat hij wist dat de deelnemers ervan zouden genieten als ze zelf mochten spelen. Gerco zelf maakte van die gelegenheid zelden gebruik, en als hij het al deed, speelde hij kort en zacht. Altijd was het iets dat hem na op het hart lag en waar hij lang op had gestudeerd. Zo speelde hij het tedere Pavane van Ravel, een warmbloedige zetting van het lied ‘Ik zag een nieuwe hemel zich verheffen’ en een keer de prachtige akkoorden van Stanfords melodie ‘Engelberg’ bij het lied ‘When in our music God is glorified’. En nu ik dit opschrijf, realiseer ik me dat van dat lied hem niet alleen de melodie, maar ook de tekst geraakt moet hebben.
How often, making music, we have found a new dimension in the world of sound, as worship moved us to a more profound Hallelujah!
Vriendschap
Voor die eerste orgelreis naar Engeland was Gerco al in de ban van de Angelsaksische orgelcultuur. Hij had er al meermalen over geschreven en verzamelde bandjes, lp’s en cd’s met Engelse orgelmuziek. In de vroege jaren negentig kocht hij in York Minster een cassettebandje waarop organist Francis Jackson muziek speelt van diens leermeester Edward Bairstow en van onder andere Flor Peeters en Percy Whitlock. Jackson was emeritus organist en dirigent van diezelfde York Minster. Gerco heeft het bandje grijsgedraaid en nam zich voor Francis Jackson ooit een keer te interviewen. Die gelegenheid deed zich een paar jaar later voor en er ontstond een hechte vriendschap. Gerco en zijn vriendin Agnes hebben Jackson en zijn vrouw vele malen opgezocht in hun huis in East Acklam. Gerco haalde Jackson naar Nederland, onder andere voor een concert op het Walcker-orgel in de Martinikerk in Doesburg. Hoe opmerkelijk is het dat Jackson en Gerco een dag na elkaar overleden. Jackson werd zeer oud, 104 jaar. Gerco overleed veel te vroeg, 65 jaar nog maar.
Reger
Een soortgelijke vriendschap als met Jackson had hij met de Hongaarse organiste Zsusza Elekes. Ook haar haalde hij naar Nederland, vele malen. Elke zomer maakte zij een kleine concerttoer door Nederland, waarbij steevast Doesburg werd aangedaan. Doesburg was voor Gerco een pelgrimsoord, al was hij wel eens kritisch op de programmering. ‘Je hoort hier veel te weinig Reger’, fluisterde hij in mijn oor toen er tijdens een concert eindelijk weer Reger werd gespeeld.
Hij hield van rust en ik weet dat hij zich tijdens de orgelreizen wel eens aan mijn luidruchtige aanwezigheid ergerde. Ik kon bijvoorbeeld mijn mond niet houden tijdens een uitleg over de prerafaëlieten. Want die kunststroming vond ik niet interessant omdat die niet over orgels ging. Maar Gerco zette zijn ergernis om in iets positiefs. Ik kreeg van hem en medereisleider Dave Lazoe een kalender met afbeeldingen van prerafaëlietenkunst.
Piet van Egmond
Ontroerend vond ik de oprechte en warme aandacht die Gerco en Agnes hadden voor onze kinderen. Onze dochter kreeg van hen bij haar geboorte een pluchen knuffelkaboutertje, waar ze vaak mee slaapt. We hebben hem Gercobouter genoemd. Gerco zal in huize Sneep niet worden vergeten.
In mijn boekenkast staan twee boeken die Gerco heeft geschreven. Een hele dikke en een hele dunne. ‘Er staat een orgel in de kerk’ is een kinderboek uit de jaren ’80 over orgels. Het dikke en zware boek is Gerco’s bijna vijfhonderd pagina’s tellende biografie van organist Piet van Egmond, verschenen in 2003. Jarenlang is hij ermee bezig geweest, met grote vasthoudendheid. Het boek leest als een trein en het is zo compleet (en dik) en voorzien van vele voetnoten dat hij er makkelijk op had kunnen promoveren. Gerco was secretaris van de Piet van Egmond-stichting. Meermalen vertelde hij me dat hij het vreemd vond dat er geen stichtingen waren die het erfgoed van andere beroemde Nederlandse organisten – Jacob Bijster, Feike Asma, Jan Zwart – in stand hielden.
Op handen gedragen
Gerco was lange tijd organist van de Doopsgezinde kerk in Baarn. In die kleine geloofsgemeenschap voelde hij zich zeer thuis. Hij werd er op handen gedragen, zei hij vaak. Wat zullen ze hem missen. Dat geldt natuurlijk nog veel meer voor Gerco’s hartelijke vriendin Agnes, die vaak meeging naar concerten en met wie hij veel muzikale interesses en vriendschappen deelde. Ik wens haar en de andere nabestaanden veel sterkte toe.
Vaarwel, lieve vriendelijke reisgenoot.
Een mooi en informatief in memoriam schreef Peter Sneep over Gerco Schaap.
Dank.
Ik heb twintig jaar Gerco mogen meemaken als eindredacteur van De Orgelvriend en bewaar daar veel goede herinneringen aan.
Gerco heeft dit blad naar grote hoogte gebracht.
De orgelwereld verliest met Gerco een in zijn vak bijzonder kundig en waardevol mens.
Mooi portret van een mooie man. Dank.
Enorm gemis voor de Nederlandse orgelcultuur en aderlating voor De Orgelvriend.
Ach Peter, een mooie schets van Gerco geef je. Het geeft een weemoedig gevoel. De gesprekken met Gerco in de bus of ergens in een stil hoekje waren bijzonder. We vertrouwden elkaar. Ging het een enkele keer over politiek dan kon hij fel worden.
Wat zal hij gemist worden, deze zachtmoedige, muzikale en vriendelijke mens. Dankbaar dat ik hem heb gekend.
Wat is dat schrikken, het is niet te geloven, Gerco Schaap is niet meer …
Zo jong, zo’n geweldige eindredacteur met zoveel kennis van zaken.
En, bijzonder aardig voor iedereen.
We zullen hem niet snel vergeten.
Veel sterkte voor zijn lieve vriendin.
Gerco, rust in vrede.
‘He Schaap’, ‘Hé Haan’ zó begroeten Gerco Schaap en ik Henk Haan elkaar op de slaapkazerne in Ermelo, en op onze dienstplichtige werkplek als Soldaat 1 in de werkkazerne in Apeldoorn tweede helft zeventiger jaren vorige eeuw. ‘Roomies’ en ‘brothers in crime’. ‘In the Army Now’ moet er nog altijd aan terugdenken als ik het liedje op de radio hoor. ‘Schaap’ kwam uit de regio Baarn/Soest in de buurt van Paleis Soestdijk, ik ‘Haan’ uit het land van Turf, Jenever en Achterdocht. De Drents Groningse Vernkolonieën gelegen tussen het zand van De Hondsrug en het veen van De Kanaalstreek. Allebei net een studie aan de Kweekschool voor Onderwijzers achter de rug. Dat schept een band. Ook kwamen we allebei uit de Protestantse hoek. Haan was van de Vrijzinning Hervormde tak, Schaap zat meer bij de bedachtzame Gereformeerden aan boord. Soort van twee geloven op één oorkussen zonder de spreekwoordelijke duivel er tussen. Soldaat Schaap was de introverte, Haan de wat meer extraverte van ons twee. Allebei Chauffeur Schrijver voor de Overste en Kolonel van het Staf Staf Logistiek Commando. Met de Adjudant als onze directe chef. Mazzelbanen. Dicht bij het vuur, jeep onder de kont en ritten op afroep tot in de hoogste rangen en standen van het Militair Opper Gezag. Zó kwamen we nog eens ergens. ‘Kon Minder’ zeggen ze bij ons in het Hoge Noorden des Lands! Schaap & Haan struinden in en om het dienstplichtige werk ook de horeca af. De dienstplichtige huiskamers op geloof grofmazig gerangschikt voor de katholieken en de protestanten. Humanisten geloof ik ook. We gingen vaak op grote militaire NAVO oefeningen naar Duitsland en ontdekten dat Apfelkorn niet alleen goedkoop was, maar ook best lekker. Ook dat hadden Schaap & Haan gemeen. Na onze verplichte diensttijd gingen we ieder ons weegs. Plots lag er een dikke brief op de deurmat. Schaap stuurde Haan een historisch oeuvre in zwart wit fotografie op A5 formaat elk van de opkomende roaring twenthies in de veenkoloniale kolonieën waar ik ‘weg kom’ uit Valthermond. Een prachtige serie schoolplaten in zwart wit over de industriële ontwikkeling begin vorige van ondermeer mijn geboortedorp Valthermond en Omstreken. De eerste plaat was meteen raak: een frasie kiek van de rentenierswoning van mijn grootouders Haan waar hij zich vestigde als landbouwcommissionair en zij zich als vroedvrouw. Mooi man ! ‘Ik mocht het wel inzien’ aldus de behoedzame Schaap. Teruggeven dus. Was de onderliggende boodschap. ‘Mooi niet’ dacht de gefreven Haan. ‘Komt vast een keer van pas’. En zo geschiedde dat als Schaap & Haan elkaar in grote stappen der jaren elkander spraken via de telefoon, later de digitale snelweg en social media Schaap altijd even heel voorzichtig en behoedzaam refereerde aan de ‘fotoserie jeweetwel Henk’. En dan gingen we over tot de orde van de dag en was het nog lang gezellig. Als ik weer eens een ingezonden brief geplaatst kreeg in ‘ons’ Dagblad Trouw, was Schaap de eerste om Haan te complimenteren, subtiel de oren te wassen of een aai over de bol te geven. Beiden waren we van de schrijverij, de boeken, de toestand in de wereld, het publiceren en de zaken beschouwen. Soms zat er een paar jaar windstilte tussen of was ik vergeten een nieuwe adreswijziging te sturen of zoiets. Maar altijd pakten we de draad weer op of vonden we elkaar weer terug met digitale hulpmiddelen. En nu is hij dood las ik vanochtend zaterdag 15 januari in Trouw. ‘Hé Haan, hé Schaap!’ Vaarwel ouwe makker. Het ga je goed jongen. Het had nog wel wat langer mogen duren ons gekissebis! Veel te jong 65 jaar. Ik had nog wel wat ‘apfelkorntjes’ met je willen drinken. Ik hou je hoog in mijn gedachten en in mijn hart. En via de wind in de bomen blaas ik je lieve Agnes en alle orgelliefhebbers de mooiste herinneringen aan ‘Hé Schaap’ toe van ‘Hé Haan’. Goede reis en Rust Zacht Gerco! van Henk Sverre Haan.
Gerco Schaap was een aimabel mens, een Orgelvriend, en een deskundige en goede tekst schrijver die mooie dingen bloemrijk verwoorden kon.
En ook een genietende muziekliefhebber die daar anderen deelgenoot van kon maken.
Genuanceerde woordkeus en aangenaam leesbare artikelen waren zijn handelsmerk.
Als ultiem opus schreef hij zijn boek over Piet van Egmond waarmee hij velen een groot genoegen heeft gedaan.
Een aantal interviews en gesprekken voor de radio, de artikelen voor het behoud van het Hilversumse Steinmeyer-orgel, om maar enkele facetten te noemen, boeiden velen.
Ik voel mij bevoorrecht Gerco meegemaakt te hebben ook gedurende reizen in Europa en zelfs in Amerika. Maar vooral reizen in Engeland waaraan hij zeer verknocht was.
Ook de door hem georganiseerde tochten in het United Kingdom; van platenzaken tot kathedralen, van musea tot giftshops, van bijzondere huisconcerten tot orgelconcerten in Alexandra Palace in Londen … Alles was voor mij een bijzonder feest! Dankzij hem, als organisator, reisgenoot en vriend, heb ik een groot scala van dierbare, kostbare herinneringen aan dingen die mijn leven daadwerkelijk verrijken.
Ik ben hem daarvoor zeer dankbaar !
Zijn afscheid leidt tot groot gemis, allereerst voor Agnes waarmee hij vele vreugdevolle zaken deelde en de vrienden die hem nabij stonden.
Ook andere betrokkenen zoals de makers en lezers van De Orgelvriend en de vrienden van
the Beauty of the British Organ zullen hem missen.
Ik wens allen veel troost toe.
De Vrede zij met hem.
Zeer mooi In Memoriam, Gerco verdient niet minder.
Mooi verhaal, Peter! Dit doet helemaal recht aan zijn aimabele persoon. Heb vele goede herinneringen aan de orgelreizen die hij organiseerde en ook later toen hij daarmee was gestopt wegens drukke werkzaamheden. Fijn dat dit waardevolle instituut kon worden gecontinueerd.
Een prachtig mens ging heen. Bedankt voor het mooie in memoriam.
Dank Peter voor je hartelijke en persoonlijke woorden van herinnering. Gerco was een gedenkwaardig mens. De foto van de DS doet me terugdenken aan de keer dat ik met mijn auto stond te wachten op de boot naar Engeland. Achter mij sloot een DS aan in de rij. In mijn achteruitkijkspiegel zag ik een bekend gezicht: Gerco. Een bijzonder weerzien buiten de reizen om!