Het orgel en de film – dat zijn geen vreemden voor elkaar. Het was een organist die de eerste filmmuziek componeerde: Camille Saint-Saëns, voor L’Assassinat du Duc de Guise (1908). En tot in de jaren dertig van de vorige eeuw werd het orgel intensief gebruikt voor de begeleiding van stomme films. Het theaterorgel wel te verstaan – maar toch. Op YouTube zijn er leuke voorbeelden van te vinden. Bijvoorbeeld The Phantom of the Opera (1925). En vooral Love rides the Rails (vanaf 7:12).
advertentie
Zelfs na de Tweede Wereldoorlog, toen de stomme film en The Mighty Wurlitzer reeds lang van het toneel waren verdwenen, kon je in een film af en toe nog orgelklanken horen. Maar dan op bepaalde momenten, om verheven of dramatische gevoelens op te roepen. Zoals in The Fall of the Roman Empire (1964), in Obsession (1976) en in Mission to Mars (2000).
Vorig jaar is er een film uitgebracht waar het orgel niet incidenteel maar prominent te beluisteren is, namelijk Interstellar van de Britse cineast Christopher Nolan. Deze film gaat over een ploeg van NASA-medewerkers die, als de aarde onleefbaar is geworden, via een wormgat bij Saturnus op zoek gaat naar een leefbare planeet elders in het heelal. De film kreeg in verschillende kranten (NRC, Trouw, De Volkskrant, De Morgen) niet minder dan vier sterren toebedeeld.
Klanken
De muziek voor Interstellar werd, tijdens een twee jaar durend overleg met de cineast, gemaakt door de Duitse componist Hans Zimmer. Om de bovenaardse sfeer van de film te versterken, verwerkte Zimmer, op voorstel van Nolan, behalve vocale- en orkestrale-, ook orgelklanken in de partituur. En wel in aanzienlijke mate.
Voor de opname ervan trok men naar de Temple Church in Londen – de kerk die Zimmer kende van zijn muziek voor The Da Vinci Code (2003). Het Harrison & Harrison-orgel (1923; IVP/66) aldaar bleek een perfect middel te zijn om Zimmers ideeën weer te geven. En de organist van deze kerk, Roger Sayer, een perfecte vertolker. In een creatief zoekproces – ‘Here’s a sound, do you like it?’ ‘Try this one, is this one better?’ – werd de muziek opgenomen. Later zijn er de klanken van een pianokwartet, 24 blazers, 34 strijkers en een 60-koppig koor aan toegevoegd.
Thema’s
Wie Zimmers muziek beluistert, merkt dat het een mengsel is van minimal, new age en hoogromantiek. Het leitmotif ervan is uiterst eenvoudig:
Het kan worden uitgetrokken tot
of ingedikt tot
In tweederde van de film is het te horen, meestal in minimal-patronen. Vooral wanneer de ruimte op aarde ‘inbreekt’ (Cornfield Chase; S.T.A.Y.), of waar mensen zich een weg door de ruimte banen (Day One; Atmospheric Entry; Docking Scene).
Het neventhema
is te horen op meditatieve momenten en wordt dan door etherische klanken begeleid (Dreaming of the crash; Where we’re going). Maar tevens klinkt het op hoogtepunten in de film, bijvoorbeeld wanneer het ruimteschip de aarde verlaat en wanneer astronaut Cooper in een zwart gat verdwijnt. Dan lijkt het, dankzij het trage tempo, een minutenlang orgelpunt en een weelderige orkestratie, wel alsof je naar Bruckner zit te luisteren (Stay; Detach). Bij een melodie als
komt zelfs Wagner om de hoek kijken (Dust; I’m going home). Met deze thema’s weet Zimmer, dankzij kleuring en dynamiek, fraaie spanningsbogen te bouwen.
Kleuren
Die kleuring komt vaak van ‘ruimtelijke’ geluiden. Aardig is dat deze niet door elektronica maar door een bijzonder gebruik van stemmen en instrumenten worden voortgebracht. Je kunt het horen in A place among the stars, en in spannende scènes als Coward en Imperfect Lock, met hun sonische soep van ‘ruimtewind’, getik van een uurwerk en donker klokgelui.
Maar vooral is het aardig om te merken hoe het orgel op verschillende momenten, vaak onopvallend, een toontje meespeelt. En hoe dat dan allengs, zoals in The Wormhole en in Mountains, een stevig toontje wordt. Het lijkt dan, zoals organist Sayer zegt, alles te dragen. ‘It’s thrilling, really.’
Oscar
Ondanks de lof die aan Interstellar is toegezwaaid, kreeg de film slechts één Oscar voor de visuele effecten. Zimmers muziek bleef onbekroond. Desalniettemin wordt ook die door critici links en rechts op het web geprezen (‘equally – if not more – impressive’). Blijkbaar is het een treffende vertolking van de gevoelens en ideeën van oneindigheid die mensen erop na houden.
Sferen
Er zijn best vragen die je bij Zimmers muziek stellen kunt. Had die zo hier en daar door modulatie niet aan zeggingskracht gewonnen? Ondanks dat blijft het geweldig dat er zoveel ‘orgel’ in Nolans publiekstrekker is verwerkt. Een film bovendien, waarmee je bij jongeren kunt aankomen. Omdat hij grappig, spannend, spectaculair, bizar, – èn appellerend is. ‘Rage against the dying of the light!’. Wie weet is het voor deze of gene het begin van een expeditie naar nog verhevener sferen, zoals de betoverende patronen van Pärt (Trivium,1976), de etherische geluiden van Ligety (Harmonies, 1967), of de Soixante-quatre durées (1951) van Messiaen.
Interstellar is, voor nog geen vijf euro, te zien via Pathé Thuis. De muziek klinkt er wel een halve toon hoger dan op cd, iTunes en op YouTube. Maar dat is niet zo erg voor een verhaal dat tussen-de-sterren speelt.
Interstellar
Original Motion Picture Soundtrack
A Film by Christopher Nolan | Music by Hans Zimmer
Dreaming Of The Crash; Cornfield Chase; Dust; Day One; Stay; Message From Home; The Wormhole; Mountains; Afraid Of Time; A Place Among The Stars ; Running Out; I’m Going Home; Coward; Detach; S.T.A.Y.; Where We’re Going.
Deluxe Version bonustracks (alleen als download) First Step; Flying Drone; Atmospheric Entry; No Need To Come Back; Imperfect Lock; What Happens Now?; Do Not Go Gentle Into That Good Night (Poem)
Extra’s Limited Edition (dubbelcd): Who’s They?; Murph; Organ Variation; Tick-Tock; Day One (Original Demo); ; No Time For Caution
Label: Sony / WaterTower Music
Speelduur: 131’46 [2cd]
Prijs: € 16,99 (standaard), € 13,99 (iTunes, Deluxe Version) of € 72,99 (Limited Edition, 2cd)
Verkrijgbaar bij: Bol.com standaardalbum, Bol.com Limited Edition of iTunes
