Zowel organist Simone Stella als producent Brilliant Classics lijken onvermoeibaar in het uitgeven van integrale opnamen. Speelde Stella eerder onder andere al Buxtehude, Böhm en Walther in, nu is het de beurt aan Froberger. Daar was ook en goede reden toe, want in 2016 was het zijn 400e geboortejaar.
advertentie
Op maar liefste zestien zilverkleurige schijfjes legt hij op zowel orgel als klavecimbel alle toccata’s, fantasieën, partita’s en andere werken vast. Een indrukwekkend oeuvre, wat als totaaloeuvre maar beperkt bekendheid geniet.
Froberger
Johann Jacob Froberger werd in 1616 geboren in Stuttgart, maar vertrok al op jonge leeftijd naar Italië en studeerde daarbij onder andere bij Frescobaldi. Een groot deel van zijn leven werkte hij aan het Weense hof, maar was ook een reislustig type. In 1650 bezocht hij onder ander ons land en had hij contacten met Constantijn Huygens. Hij overlijdt in 1667 in Frankrijk, waar hij tijdens een van zijn reizen was blijven plakken.
Froberger bleek vooral een zeer productief componist. Het zijn voor het overgrote deel klavierwerken, naast nog een vijftal vocale werken, een capriccio en een aantal dansen voor instrumentale bezetting. Alhoewel tijdens zijn leven nagenoeg niets is gedrukt werden zijn werken toch verspreid. Ongetwijfeld hebben zijn reizen daaraan bijgedragen. In ieder geval zijn er over heel Europa verspreid de nodige werken in bibliotheken terechtgekomen.
Oeuvre
Al vanaf de zeventiende eeuw komen we in diverse belangrijke collecties zijn werken tegen. Zo maakte de jonge Bach kennis met hem via de muziekbibliotheek van de familie Bach en was het belangrijk studiemateriaal. In ons land werden er vijftien jaar geleden in het Gelders Archief door Dirk Luijmes nog een paar werken aangetroffen in muziekboekjes uit de zeventiende eeuw. Naast componist presenteerde Froberger zich ook graag als vaardig speler. Rond 1650 ging hij bijvoorbeeld in Dresden met Weckmann de competitie om de beste speler aan. Een kleine honderd jaar later was voor Bach een Marchand op dezelfde plek een dergelijke krachtmeting gepland.
Deze zestien cd’s zijn overigens vermoedelijk niet het hele oeuvre wat Froberger ons heeft nagelaten. Immers als er een Libro Secondo en Libro Quarto is dan ligt het voor de hand dat er nog minstens twee collecties zijn. Gezien zijn vele reizen is het al bijzonder dat er zoveel materiaal beschikbaar bleef. Zeker als je bedenkt dat Froberger zelf het liefst zijn oeuvre ver weg had gestopt. Bij zijn overlijden gaf hij zijn erfgenaam de opdracht om zijn muzikale nalatenschap, met uitzondering van zijn twee collecties, niet door te geven aan anderen of er iets van te publiceren. Dat is, op zijn zachtst gezegd, niet helemaal gelukt.
Froberger is een uitstekende representant van de Zuid-Duitse en Oosterijkse barok. In de vele toccata’s, ricercars en andere composities laat hij zijn fantasie de volle loop. Virtuoze passages worden afgewisseld met fugatische onderdelen. Die fuga’s werden overigens maar beperkt uitgewerkt en zoals gebruikelijk in het zuiden was het pedaalspel geen gemeengoed. Ook is het werk doorgaans bedoeld voor eenklaviers instrumenten. De scheidslijn tussen orgel en klavecimbel is vaag, iets wat we in die periode meer tegenkomen.
We moeten de invloed van Froberger niet onderschatten. De ontwikkeling van de stylus phantasticus zoals die zich in de Noord-Duitste barok zich ontwikkelt in het einde van de zeventiende eeuw is zeker beïnvloed door Froberger, sterker nog, voor een deel is het vooral een doorontwikkeling van Zuid-Duitse/Italiaanse vroegbarok en een confrontatie van deze zuidelijke stroming met de imposante Noord-Duitse orgels. In die zin is het ook de moeite waard om Froberger op dit punt te leren kennen en te onderzoeken.
Stella
Het spel van Stella kenmerkt zich enerzijds door grote expressie en dynamiek, maar straalt tegelijk ook een hoge mate van rust uit. Het doet soms denken aan de wijze waarop nestor Harald Vogel ook oude meesters tot leven weet te brengen. Daarmee is het niet alleen aangenaam om naar te luisteren, maar is het voor de organist, die zelf met Froberger aan de slag wil, gelijk een dankbare masterclass interpretatie. Zijn spel blijft boeien, dat is geen geringe opgave, gezien de soms beperkte diversiteit als je aaneensluitend bijvoorbeeld allemaal toccata’s opneemt. Daarnaast had hij ook te maken met weerbarstige instrumenten.
Voor de meer ‘recreatieve’ luisteraar blijft echter een aaneensluitend luisteren naar Froberger wel weer een hele zit. Ook als je ‘gewoon’ één cd draait. Daar zal deze cd box ook niet voor bedoeld zijn. Overigens geldt dat meer voor de orgel opnamen dan voor die met klavecimbel. Stella bespeelt hier een klavecimbel van de Duitse bouwer William Horn, een kopie van de beroemde klavecimbelbouwers Ruckers uit Antwerpen. Het instrument heeft een uiterst aangename klank, samen met het sublieme spel van Stella is het een lust voor het oor.
Orgelkeuze
Voor de orgels heeft Stella de keuze gemaakt uit drie eenklaviers instrumenten uit de zestiende en zeventiende eeuw (Badia Fiorantina, 1558, Florence; Basilica della Santissima Annunziata, 1521, Florence; Pieve di Sant Eusebio di Angerano, 17e eeuw, Vicenza). Daarnaast zijn er enkele weken opgenomen op een instrument wat zeer recent is opgeleverd door de Italiaanse orgelbouwer Pinchi (Basilica di San Giorgio). Dit instrument is gebaseerd op Noord-Duitse traditie. Alhoewel dit een buitengewoon fraai instrument is, blijft het uiteraard meest boeiend om naar de drie historische instrumenten te luisteren. Naast de vele mixturen horen we daar vooral mooie en breed dragende prestanten.
In het booklet wordt gememoreerd dat er nodige werk verzet is om de orgels toonbaar te maken voor deze opname. Vooral het instrument in Vicenza lijkt aan restauratie toe. Twee van de vier orgels staan in middentoon. Vaak wordt verondersteld dat in de zeventiende eeuw deze stemming nog algemeen gangbaar was. Soms vraag ik mij dat af. Als je bijvoorbeeld luistert naar de Capriccio’s FbWV 505 en 506 dan knelt dat op sommige momenten dusdanig dat het bijna ondenkbaar is dat Froberger dit zo bedoeld heeft en het uitrusten van instrumenten met subsemi-toetsen was echt een hoge uitzondering.
Tot slot
Simone Stella heeft er een mooi document van gemaakt waarvoor hij veel waardering verdient, zowel om Froberger integraal op te nemen als zijn kwalitatief hoogwaardige spel. Voor musici die Froberger willen bestuderen is het een goed naslagwerk, maar er valt ook veel te genieten als je bij tijd en wijle gewoon eens een Froberger-cd in de speler stopt, die ruim zestien uur Froberger dus gedoseerd tot je nemen!
Johann Jacob Froberger – Complete Music for Harpischord and Organ
Simone Stella
Orgels:
- Onofrio de Cortona orgel (1558) in de Badia Fiorantina te Florence
- Dominico Di Lorenzo da Lucca orgel (1521) in de Basalica della Santissima Annunziata te Florence
- Orgel (17e eeuw) van de Pieve di Sant ‘Eusebio di Anarano, Bassano del Grappa te Vicenza
- Pinchi orgel (opus 446) van de Basalica di San Giorgio fuori le mura te Ferrara
Klavecimbel naar een kopie van Ioannes Ruckers (1638), gebouwd door William Horn
Label: Brilliant Classics
Nummer : 94740
Speelduur : 16 uur en 30 minuten (16 cd’s)
Booklet : 16 pagina’s (EN)
Prijs: € 34,99
Bestellen: klassiek.nl
