Met het heenvliegen van uren, dagen, maanden en weer een jaar, vroeg de redactie enkele van haar meer of minder vaste columnisten eens te mijmeren over het afgelopen jaar en de toekomst van de Nederlandse orgelcultuur. De eersteling in deze reeks was de afscheidscolumn van Peter Sneep, in deel twee blikte Gerben Mourik zowel terug als vooruit en keek Bert Rebergen in deel drie naar de orgeltoekomst van en voorbij 2020. Net terug van kerstreces besluit ‘Kernsteek’ de reeks met een terugblik op de komende vijf jaar.
advertentie
‘Dankbaar voor de toekomst’. Dat is de kreet die een gewaardeerd orgelcolumnist recent opvoerde. Omdat een andere (minder) gewaardeerde columnist zich in dit jaargetijde altijd pleegt op te houden in het vaderland neemt deze dit estafettestokje graag over voor het orgeloverzicht van de komende vijf jaar.
Peilingen zijn palingen en terugblikken is wonden likken. 2015 was een orgeljaar om gauw te vergeten. Er ontviel ons een aantal gewaardeerde collega’s en er ontvielen ons ook enkele geruisloos opgeruimde orgels. Geen haan die er naar kraaide. Beter is het om terug te blikken op de komende 5 jaar. Waar stonden we in 2020?
Het was in januari 2016 meteen duidelijk dat de Nederlandse orgelbouw weer naast een belangrijk project had gegrepen: de opdracht voor de reconstructie van een fantoombarokorgel in Riga ging naar een Duitse orgelmaker (Wegschneider) en in Lübeck (Marienkirche) en Praag (Dom) maakte men ook geen haast met de plannen voor de geplande nieuwe orgels. Uiteindelijk trok Rieger weer aan het langste eind. Wat voor de Nederlandse orgelbouw overbleef was een angstvallig geheim gehouden nieuw orgel voor New York en de overplaatsing van talloze ex-PKN-orgels naar Hersteld Hervormde kerken. Ook werden er binnen de Nederlandse rooms-katholieke kerkprovincie zo veel parochies samengevoegd tot één dat er in 2019 nog maar zeven parochies over waren die elk de grenzen bezaten van voorheen de bisdommen. De aartsbisschop hief de KKOR op en nam voortaan zelf de orgeladviezen op in zijn portefeuille, totdat hij begin 2020 door Paus Franciscus II werd benoemd tot praefect van de Congregatie van de Segregatie in Rome. In diezelfde stad overigens werd in 2018 eindelijk in de Sint-Pietersbasiliek het al in 1875 door Cavaillé-Coll ontworpen hoofdorgel gerealiseerd door de Canadese firma Casavant Frères. De inspeling geschiedde door, hoe kan het anders, Olivier Latry (Naji Hakim was verhinderd).
De door de NAM gefinancierde verhuizing van het complete Groningse orgelbezit naar elders verliep niet overal even gestroomlijnd. Weliswaar kon het orgel van de Groningse Martinikerk met passen en meten herplaatst worden in de Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt) van Borne, voor het Schnitger/Timpe/Van Oeckelen/Doornbos/Reil-orgel van de Der Aakerk liep het slechter af. Terwijl het lag opgeslagen in de zijbeuk van York Minster zorgde de overstroming van december 2019 er voor dat het complete orgel werd ‘uitgespoeld’.
Met de werkgelegenheid onder organisten viel het allemaal niet mee. De enige Nederlandse plek voor kerkmuziekstudie (Utrecht) werd vanaf 2017 geprivatiseerd en leerlingen werden alleen toegelaten op basis van een eigen bijdrage van 4.000 euro per cursusjaar. In 2019 viel het doek voor de opleiding. De laatste beroepsorganisten in Nederland hadden nu nog slechts één uitwijkmogelijkheid: de hoofdstad. In december 2019 bedroeg het aantal titulair-organisten van de Oude Kerk elf, waarvan één van het vrouwelijk geslacht.
Ook op het internet was er het nodige te beleven. De websites van de firma’s Verschueren, Adema, Van Vulpen en Seifert werden in 2019 aangevuld met het nieuws van 2015! En op instigatie van enkele Duitse organisten mocht de firma Klais in een leegstaande neogotische kerk in Eindhoven een groot drieklaviers orgel bouwen om alle Nederlandse organisten die voor hun cd-opnames uitwijken naar de oosterburen ter wille te zijn.
De 105e sterfdag van Max Reger werd uitbundig gevierd met een groot bier- en worstfeest in Cultureel Centrum De Laurens in Rotterdam, waarbij ook het inmiddels opgebouwde zesde orgel feestelijk werd ‘ingedronken’. Een ander feestje vond in 2017 plaats in Dordrecht, waar de 85e verjaardag van de belangrijkste nog levende orgelcomponist met een vijfdaags oeuvreoverzicht en de publicatie van al zijn symfonieën voor orgel werd gevierd.
Het nieuwe Schnitger-orgel met springladen en digitale tractuur in het Orgelpark in Amsterdam had de primeur van de eerste OrganLive-app. Thuis kon vanuit de luie stoel het orgel worden bespeeld en het resultaat zoals het in de zaal klonk worden beluisterd via oordopjes. Afgezien van de kakofonie ter plaatste op de meest ongelegen momenten, werden alle magneten van het orgel binnen vijf minuten totaal overbelast en steeg er rook op uit het orgel. Omdat het Orgelpark bekend staat als podium voor nieuwe muziek, had geen van de aanwezigen in de gaten dat er zich hier een ramp aan het voltrekken was. De herbouw van het Orgelpark staat nu gepland voor 2023. Het eerste te plaatsen orgel is een uit 1954 daterend Van Leeuwen-orgel, dat net op tijd, in 2016, uit het Orgelpark was verdwenen.
Een kernsteek levert al eeuwenlang een discussie op. Volgens de een helemaal okay, voor de ander volstrekt fout. Dat verklaart dus waarom de schrijver m/v van deze column op Orgelnieuws tegendraads kan zijn. Soms zelfs in het geheel niet objectief. Maar wel altijd betrokken op de orgelwereld. De teksten worden ingezonden via een vage server in Verweggistan, zodat zelfs de redactie in het duister tast wie ‘Kernsteek’ nu werkelijk is.
Geestig en fantasievol …