Les Corps glorieux van Messiaen op een vroeg twintigste-eeuwse Walcker: een cd die ‘geweldig fascineert’. Orgelnieuwsrecensent David de Jong nodigt u van harte uit ’eens in de wierookdampen te gaan zitten die Berry van Berkum aan het Walcker-orgel in Doesburg ontlokt.’ Ook voor wie niets met Messiaen of zijn mystiek heeft. Twee keer vijf sterren. Keuze van de Redactie.
Dit is een cd die me geweldig fascineert en om die reden meteen vijf sterren krijgt. De combinatie Messiaen en Walcker heeft me niet over de hele linie overtuigd, maar de onderdelen waarbij dat wel het geval was zijn van een dermate grote schoonheid, dat ik ook hen die weinig met Messiaen hebben en al helemaal niets hebben met de mystiek van Messiaen van harte uitnodig eens in de wierookdampen te gaan zitten die Berry van Berkum aan het Walcker-orgel in Doesburg ontlokt.
advertentie
Als ik in deze recensie toch ook een paar vraagtekens plaats, hebben die dan ook meer het karakter van een uitnodiging aan Berry van Berkum om zijn keuze voor de combinatie Messiaen – Walcker nader toe te lichten. Ze doen niets af van mijn mening dat het hier om vertolking gaat waarin Les Corps glorieux tot een visioen van de heerlijkheid van het opstandingslichaam wordt. Daarmee wordt niet alleen de componist, maar ook de theoloog Messiaen rechtgedaan.
Berry van Berkum is zich ervan bewust dat de combinatie Messiaen – Walcker vragen oproept. Hij verdedigt zijn keuze met de woorden: “In 2008 bezocht ik in Parijs een aantal kerken met Cavaillé-Coll-instrumenten. Ook Messiaens “eigen” orgel in de Sainte Trinité heb ik uitgebreid kunnen bespelen. Deze ervaringen sterkten mij in de overtuiging dat het Walcker-orgel in de Martinikerk te Doesburg, weliswaar Duits romantisch, een zeer geschikt instrument is voor de vertolking van de kleurrijke muziek van Messiaen”. Maar wat maakt dit Walcker-orgel dan zo geschikt voor Messiaens muziek? Dat het kleurrijk is? Dat is voor Messiaen inderdaad een zeer belangrijk gegeven, omdat hij synesthetisch was: hij zag kleuren bij de klanken die hij opriep en bracht die kleuren in zijn partituren soms ook onder woorden. Nu is die gave bij Messiaen versterkt door zijn ontberingen als krijgsgevangene, terwijl Les Corps glorieux nog van voor de oorlog is. Toch vraag ik me af of Messiaen in het derde fragment van deel drie (De engel met het reukwerk) de klankkleuren voor ogen stonden die Berry van Berkum hier met het Walcker-orgel oproept. Mij doen ze vooral denken aan het pompen van een zuigwindharmonium. Intrigerend, maar ook vervreemdend.
Les Corps glorieux is het enige meerdelige werk van Messiaen waarin een toccata ontbreekt. De eerste helft van het middendeel (De strijd tussen dood en leven) komt er het dichtste in de buurt. Maar ook hier schrijft hij geen vol orgel voor. Om de felheid van deze strijd op het Walcker-orgel in Doesburg te kunnen uitdrukken, had Berry van Berkum echter af moeten wijken van Messiaens registratievoorschriften. Want de gebruikte tongwerken missen die felheid ten enenmale. Bovendien werkt de tractie ook niet echt mee. Vergelijk dat eens met de uitvoering van Jan Hage op het Van den Heuvel-orgel in Katwijk, uitgegeven door de Van der Leeuw Stichting!
Maar ik slik mijn bezwaar meteen in, als ik de tweede helft van dit deel onderga, waarin Messiaen uitdrukking probeert te geven aan de door goddelijke liefde verlichte vrede. Wat is dit onvoorstelbaar mooi! Misschien komt dat ook wel daarvan dat Walckers strijkers wat introverter zijn dan die van Cavaillé-Coll.
Dezelfde reactie riep het laatste deel van deze cyclus op, waarin het geheim van de heilige Drie-eenheid bezongen wordt. De kale vulstem waarmee de Heilige Geest wordt verbeeld klinkt hier soms zo hoog en zacht, dat zij bijna onhoorbaar is. Bijna! En vooral: wat klinkt de middelste stem (de Middelaar) hier “zachtmoedig en nederig van hart”! Maar ook de totale rust waarmee Berry van Berkum dit deel voordraagt maakt de uitvoering van dit deel heel bijzonder.
Ik wil persoonlijk nog wel kwijt dat ik pas door deze uitvoering de monodieën (eenstemmige delen) van Les corps glorieux ben gaan aanvoelen. Wellicht heeft dat toch iets te maken met de klank van het Walcker-orgel, die wat weker is dan die van een Cavaillé-Coll.
Overtuigde Walcker me niet in de eerste helft van het deel over de strijd tussen dood en leven, na het beluisteren van het bekende Apparition de l’Église eternelle begrijp ik beter wat Berry van Berkum voor ogen stond met de combinatie Messiaen – Walcker. Hier werkt het wat mildere karakter van de tongwerken juist heel goed uit. Daardoor ontstaat er een traploos crescendo, waarbij er op het hoogste geluidsniveau geen klankbreuk ontstaat. Zo zie je de eeuwige kerk inderdaad langzaam, maar zeker verschijnen. Of dat nog een roomse kerk is? Wat Walcker betreft niet.
Eén ding moet me wel van het hart. Waar die cover op slaat? Dat je er niet die obligate orgelfoto op zet, prima. Maar waar die frisse en fruitige muzieknootjes voor mogen staan? Verheerlijkte lichamen? Daar had ik me door deze cd een wat andere voorstelling van gemaakt.
Uitvoering en opname
Olivier Messiaen, Les Corps glorieux
Berry van Berkum, Walcker-orgel, Martinikerk Doesburg
Les Corps glorieux (Subtilité des Corps glorieux; Les Eaux de la Grâce; L’Ange aux parfums; Combat de la Mort en de la Vie; Force et Agilité des Corps glorieux; Joi en Clarté des Corps glorieux; Le Mystère de la Sainte Trinité); Offrande au Saint-Sacrament; Apparition de l’Église éternelle)
Label: Fiori Musicali
Nummer: ISBN 90-815514-1-0
Speelduur: 70’32”
Booklet: 24 pagina’s (NE/EN/DU)
Prijs: € 14,95
