Onlangs is de orgelrestauratie in tweede fase van het Rudolph Knol-orgel (1796) van Rudolph Knol in de Hervormde Kerk te Zwartsluis voltooid. Het werk werd uitgevoerd door Adema’s Kerkorgelbouw.
advertentie
Stef Tuinstra, adviseur bij de restauratie, schreef voor ORGELNIEUWS een uitvoerig verslag van de recente werkzaamheden en belicht daarbij ook de historie van het Knol-orgel van Zwartsluis. Het 24 pagina’s tellende verslag is onderaan dit artikel te lezen en te downloaden.
Inleiding
Bij een in de tijd gespreide eerste fase in de periode 2002-2013 was het technische gedeelte van het Knol-orgel gerestaureerd. Nu was met name het klankherstel aan de beurt. Vooraf aan het werk is er veel onderzoek gedaan, niet alleen van het ’Sluziger’ orgel zelf, maar ook bij (weinige) overige Knol-orgels die Nederland nog telt.
Bij dit artikel is een uitvoerig verslag opgenomen van deze restauratie van dit interessante en onterecht relatief onbekende orgel.
‘Kleintje Hasselt’
Het orgel klinkt nu goed vergelijkbaar met dat van het veel bekendere Knol-orgel in de Grote Kerk te Hasselt waar de intonatie nog grotendeels authentiek bewaard is. ‘Zwartsluis’ wordt dan nu ook al ‘het kleintje Hasselt‘ genoemd. De grote waardering die het Hasseltse orgel terecht ten deel valt mag nu in ‘kamermuzieksferen’ ook weer gelden voor haar kleinere zus!
De firma Adema’s Kerkorgelbouw onder leiding van Ronald van Baekel heeft dit werk met groot vakmanschap en liefde voor het instrument uitgevoerd. De gecompliceerde intonatie is verzorgd door Bert Jan van der Weerd en kan, ondanks de zeer hoge moeilijkheidsgraad van dit werk, als zeer geslaagd worden gekenmerkt.
Kort historisch overzicht
1793-1796 – Rudolph Knol
Bouw van het orgel door Rudolph Knol (ca. 1759-1818), orgelmaker te Hasselt
1822 – N.A. Lohman
Diverse (herstel)werkzaamheden. Orgel wordt in mahonie-imitatie geschilderd
1897- J. Proper
Restauratie. Orgelkast uitgebreid en in donkere eikenimitatie geschilderd. Dispositiewijziging: – Cimbel, + Bourdon 16 D.
1936 – Valckx & Van Kouteren
Wijzigingen. Spaanbalgen vervangen door magazijnbalg. Toonhoogte verhoogd naar 435 HZ, winddruk verhoogd naar 90 mm. Dispositiewijziging: – Trompet 8, + Basson-Hobo 8 B/D, Bourdon 16 B wordt Subbas 16 als pneumatische pedaal transmissie.
1938
Orgel wordt Rijksmonument.
1974 – Leeflang
Restauratie en reconstructie naar situatie 1796 met behoud van Subbas 16. Herstel orgelkas en herschilderen in oorspronkelijke kleuren. Magazijnbalgen vervangen door twee spaanbalgen. Reconstructie dispositie.
2002-2013 – Mense Ruiter Orgelmakers
Restauratie in eerste fase. Groot onderhoud en technisch herstel.
2019-2021 – Adema’s Kerkorgelbouw
Tweede fase restauratie. Herstel kleurstelling orgelkas. Herstel pijpwerk, toonhoogte, stemming, winddruk en intonatie.
Dispositie
B = bas, D = discant. De discant begint bij h0.
T = Torenberg. 1782, K = Knol 1796, L = Leeflang, 1974, A = Adema, 2020.
Manuaal C-f3
Prestant B/D 8 voet – K
Fis gecombineerd met Holpijp 8 vt; G-e2 in het front: ronde zijtorens en de vlakke velden naast het Davidbeeld, f2-f3 op de lade; front Onderpositief loos, L.
Bourdon D 16 voet – K
Metaal; h0-d1 afgevoerd, dis1-f3 op de lade.
Prestant 4 voet – K
C-g1 in het front (spitse torens), gis0-g1 in de kleine onderste tussenvelden, gis1-f3 op de lade.
Holpijp B/D 8 voet – L, T, K
C-c0 eiken, L; C-Fis afgevoerd, G-f3 op de lade, cis-f3 metaal. Gedekt.
Viool de Gamba D 8 voet – K
Metaal; alle corpora licht trechtervormig.
Fluit B/D 4 voet – T, K
C-Fis grenen gedekt, geschilderd, G-c0 metaal gedekt, cis0-f3 cilindrisch open.
Octaaf B/D 2 voet – K
Metaal; mensuur als van Octaaf 4 vt en Mixtuur.
Ruispijp B 2 sterk – K
C-b0. samenstelling 1 1/3 – 1; mensuur als Octaaf 2 vt (geldt voor alle vulstemmen).
Sesquialter B/D 2-3 sterk – K
Samenstelling:
C: 2 2/3 – 1 3/5
h0: 2 2/3 – 2 – 1 3/5
Mixtuur B/D 4-5 sterk – K
C: 2 – 1 1/3 – 1 – 2/3
c1: 4 – 2 2/3 – 2 2/3 – 2 – 2
c3: 4 – 4 – 2 2/3 – 2 2/3 – 2
Cimbel B/D 3-4-3 sterk – L
C: 1 1/3 – 1 – 2/3
c1: 2 – 1 1/3 – 1
c3: 2 2/3 – 2 – 1 1/3
Trompet B/D 8 voet – L, A
Koppen en stevels eiken; kopie van de Trompet van het Knol-orgel te Hasselt (Ov.); verlenging bekers 2002 (Reil); 2020 (Adema) idem, nieuw loodbeleg en messing onder de spie; idem nieuwe tongen; C-H beleerd, c0-a0 loodbeleg, b0-f3 open keel.
Pedaal C-d1
Subbas 16 voet – L
Eiken. Lagere opsneden, A.
Werktuiglijke registers
Tremulant – L; inliggend
Ventiel – K
Pedaalkoppel – K/L; verschuiving oude aangehangen pedaalconstructie
Windvoorziening: twee spaanbalgen – L
Winddruk: 76 mm waterkolom – A
Toonhoogte: 437 Hz bij 18 graden Celsius – K/A
Stemming: ca. evenredig zwevend over de 1/8 komma 2020 – Stef Tuinstra
