Afgelopen najaar is aan het achttiende-eeuwse Le Picard-koororgel in de Martinikerk in Groningen groot onderhoud uitgevoerd door Verschueren Orgelbouw. Op vrijdag 5 april wordt het opnieuw in gebruik genomen met een concert door Leo van Doeselaar, Erwin Wiersinga en Theo Jellema. Daags daarna is er een masterclass voor organisten.
advertentie
Het orgel werd in 1742 als onderdeel van een groter orgel gebouwd. Dat instrument werd door de broers Jean-Baptiste en Jean-François Le Picard voor klooster St. Elisabethsdal in Nunhem (Midden-Limburg) gebouwd. Na de Franse revolutie werd het klooster gesloten en de inboedel werd verbeurdverklaard.
De twee ‘werken’ van het orgel – Grand orgue en Positif (rugwerk) – werden elk als afzonderlijk instrument in de omliggende dorpen geplaatst. Het Hoofdwerk werd in de kerk in Roggel geplaatst, het rugwerk werd van een onderkast voorzien en als zelfstandig instrument in de parochiekerk in Heythuysen geplaatst. In dat kader werd het orgel ook de dispositie en aanleg van het instrument op een aantal punten aangepast en ook later in de negentiende eeuw vond een aantal wijzigingen plaats.
Groningen
Kort voor de Tweede Wereldoorlog besloot de parochie een nieuw ‘modern’ orgel te laten bouwen en werd het oude Le Picard-orgel door de bouwer van het nieuwe orgel, Verschueren, ingenomen.
Arie Bouman die nauw betrokken was bij de restauratie van het grote orgel in de Martinikerk in Groningen, onderkende de historische waarde van het Le Picard-orgel en bemiddelde bij de aankoop en de restauratie. Die restauratie werd naar de toenmalige inzichten uitgevoerd en gelukkig zijn er relatief weinig historische onderdelen verloren gegaan.
Restauratie 2001
Bij de kerkrestauratie is het orgel gedemonteerd en pas jaren na de afronding van de werkzaamheden kwam de restauratie van het instrument weer in beeld. In 1993 stelde Cor Edskes een restauratieplan op en 2001 volgde de restauratie die, net als in 1939, door Verschueren Orgelbouw werd uitgevoerd. Daarbij stond herstel van het klankbeeld van Le Picard voorop, maar een aantal concessies waren onvermijdelijk. Zo werd de tot Trompet omgebouwde Kromhoorn gerespecteerd, evenals een aantal vroeg-negentiende-eeuwse eeuwse pijpen.
Ook de tot g3 uitgebreide klavieromvang en het enige pedaalregister, de Subbas 16’, werden behouden. Een open achtvoetslabiaal werd als onmisbaar element gezien; daarom bleef de incomplete ‘Montre 8’ behouden, hoewel dat de reconstructie van de feitelijk broodnodige Tierce in de weg stond.
Groot onderhoud
De afgelopen jaren functioneerde het orgel minder overtuigend. Dat hield vooral verband met vervuiling door stof en schimmel, maar ook waren de conducten door oxidatie aangetast. Onder advies van Theo Jellema werd daarop besloten tot een groot onderhoud. Daarbij zijn allen pijpen schoongemaakt, werden de conducten vervangen en werd de intonatie gecontroleerd. De werkzaamheden werden in de zomer en het najaar van 2023 uitgevoerd door Verschueren Orgelbouw uit Ittervoort.
Stemming
Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om kritisch te kijken en te luisteren naar de Neidhardt-stemming die het orgel in 2001 kreeg. Deze stemming had in feite geen verband met het cultuurgebied (de omgeving van Luik) waarin dit orgel geworteld is.
Omdat het orgel integraal gestemd zou moeten worden werd het stemmingssysteem ter discussie gesteld en in overleg met de organisten, de orgeladviseur en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is besloten het orgel conform de beschrijving van Lambert Chaumont (Hoei, 1695) te stemmen. Adviseur Theo Jellema: ‘In de afgelopen maanden is al gebleken dat de klank van het orgel hierdoor aan kwaliteit heeft gewonnen.’
Ingebruikname
Het resultaat van de werkzaamheden wordt op vrijdag 5 april gepresenteerd met een concert dat om 16.00 uur begint. De titulair-organisten van de Martinikerk, Leo van Doeselaar en Erwin Wiersinga, en orgeladviseur Theo Jellema zullen het orgel laten horen in onder meer werken van Bruna, Couperin, Clérambault en Corette. De toegang is gratis.
Masterclass
Op zaterdag 6 april geeft Leo van Doeselaar van 13.30 tot 17.00 uur op het Le Picard-orgel een masterclass. Deze is is bestemd voor gevorderde amateurs en vakorganisten, al of niet in opleiding. Er is plaats voor zes deelnemers die elk een half uur les krijgen. Het te behandelen repertoire is ruim genomen manualiter orgelmuziek tot de tweede helft van de achttiende eeuw.
Kosten voor actieve deelname zijn 25 euro. Aanmelden kan bij Stichting Martinikerk Groningen via info@martinikerk.nl. Publiek is die middag ook welkom. De entree bedraagt € 2.
Dispositie
Manuaal CD-g3
Montre [8] – C-Gis gecombineerd met Bourdon 8
Bourdon [8] – C-Gis eikenhout, rest metaal
Prestant [4] – C, D-dis, fis-g1 in het front
Flûte [4]
Nasard [2 2/3]
Doublette [2]
Larigot [1 1/3]
Cornet [III] – vanaf cis1
Fourniture [III]
Sesquialtera [II]
Trompette B: [8] – bas
Trompette S: [8] – discant
Tremblant – inliggend
Pedaal C-d1
Soubasse [16] – op afzonderlijke windlade achter het orgel
Toonhoogte: a1 = 415 Hz ( bij 18 graden Celsius)
Stemmingssysteem: volgens Lambert Chaumont (1695)
Winddruk: 63 mm wk
Gegevens en beeld met dank aan Johan Zoutendijk van Verschueren Orgelbouw en adviseur Theo Jellema.
