Op vrijdag 26 oktober wordt het Koppejan-orgel van de Westerkerk te Rijssen opnieuw in gebruik genomen. Dit jaar heeft Slooff Orgelbouw te Gouderak het orgel gerestaureerd, uitgebreid en de tractuur geëlektrificeerd.
advertentie
De hervormde Westerkerk werd in 1931 in gebruik genomen. De firma Spanjaard plaatste er een pneumatisch orgel in een nis boven de kansel. Zijn huidige gedaante dankt het orgel goeddeels aan werkzaamheden die de firma M.K. Koppejan & Zn. te Ederveen in 1964 uitvoerde met gebruik van delen van het Spanjaard-orgel. Feike Asma trad daarbij op als adviseur.
De Westerkerk was tot 2012 eigendom van de Hervormde Gemeente van Rijssen. Vanaf 2007 was het in gezamenlijk gebruik met de Hersteld Hervormde Gemeente die het gebouw in 2012 overnam.
In 1992 waren al eens herstelwerkzaamheden (vervangen van membranen) uitgevoerd door de firma Flentrop, in de afgelopen jaren diende zich de noodzaak van omvangrijker herstelwerk aan. Dat werd uitgevoerd door Slooff Orgelbouw onder advies van Stef Tuinstra. In januari ging de restauratie van start met de demontage van het orgel.
Windladen
De manuaalladen van Spanjaard en de pedaallade van Koppejan werden gerestaureerd en van nieuwe membranen voorzien. De oorspronkelijk uitbouw van de lade van Manuaal II met de tonen g#3-g4 (ten behoeve van de superoctaafkoppel) was in 1964 verwijderd, maar bleef met bijbehorend pijpwerk in het orgel bewaard. Deze superoctaaflade werd opnieuw geplaatst.
Tractuur en speeltafel
De tractuur van het rein-pneumatische orgel werd geëlektrificeerd, mede ingegeven door de wens om het orgel vanuit de kerkzaal bespeelbaar te maken. Oorspronkelijk stond de speeltafel opgesteld in de orgelruimte achter een van de zijvelden van het front.
De speeltafel, een gereviseerd meubel waarvan ook de klavieren en de orgelbank werden hergebruikt, werd voorzien van een nieuwe elektronica. Slooff plaatste een eigen systeem met contactloze schakelingen. De verbinding tussen speeltafel en orgel werd gelegd met telecomkabel.
Van de gelegenheid werd gebruik gemaakt om de koppelingen uit te breiden met zowel een sub- als een superoctaafkoppel op Manuaal II.
Uitbreiding
Om meer draagkracht te creëren werd het orgel op Manuaal I uitgebreid met een Bourdon 16. Het register (Pels, jaren 60) werd inclusief lade overgenomen van de orgelmaker. De lade, gereviseerd en voorzien van directmagneten, staat nu opgesteld achter de rechtervleugel van het front. Met een transmissie uit dit register kon ook het Pedaal worden uitgebreid met een Gedekt 8.
Na de restauratie van de open houten Fluitbas 8 van het Pedaal bleek dit register toch niet in staat de benodigde grondtoon te produceren. Daarop werd besloten werd het te vervangen door een Octaafbas 8 uit voorraad van de orgelmaker. Vanwege de wijdere mensuur werden pijpstokken en hangers nieuw gemaakt.
Zwelkast
Bij de werkzaamheden door Koppejan kwam de zwelkast van Manuaal II te vervallen. Die werd nu gereconstrueerd. In de zwelkast, achter het zwelraam, werd een nieuwe stemgang gemaakt. Omdat deze boven de stemgang achter de lade van Manuaal I is gelegen werd de stemplank opklapbaar gemaakt. De verticale jaloezieën worden aangestuurd met een elektro-pneumatisch apparaat.
Windvoorziening
De windvoorziening werd uitgebreid met een zelfstandige balg voor het Pedaal. Voorheen werd het Pedaal vanuit de hoofdwerkbalg van wind voorzien. Met drie balgen heeft elk werk nu zijn eigen regulateurbalg en winddruk, direct gevoed vanuit een nieuwe windmachine. De vorige windmachine, aan het begin van de jaren 2000 geplaatst, had te weinig capaciteit. Voor de windverzorging (op verhoogde windruk) naar de elektro-pneumatische relais van de windladen werden nieuwe houten kanalen aangelegd.
Pijpwerk
Alle pijpwerk werd schoongemaakt en waar nodig hersteld. Van de tongwerken bleek een een groot aantal tongen dusdanig verbogen dat vervanging noodzakelijk was. Van het prestantenkoor van Manuaal I werd de discant een halve toon opgeschoven, het pijpwerk van c1 werd nieuw gemaakt. Tenslotte werd het klankbeeld opnieuw opgezet om meer eenheid te krijgen in intonatie van het pijpwerk uit verschillende periodes.
Ingebruikneming en open dag
Het orgel wordt op vrijdag 26 oktober opnieuw in gebruik genomen. Jacques Helling, directeur van Slooff Orgelbouw, vertelt dan over de restauratie. De klankfacetten van het orgel worden gedemonstreerd door adviseur Stef Tuinstra. Verder zal het orgel te horen zijn in zijn begeleidingsrol bij samenzang. De avond begint om 19.30 uur. De toegang is gratis met een collecte na afloop, bestemd voor het orgelfonds.
Op zaterdag 27 oktober is er voor belangstellenden van 13.00 tot 16.00 uur gelegenheid om het orgel te bespelen. De organisten van de Westerkerk zijn dan ook aanwezig ter assistentie.
De Westerkerk is gelegen aan de Haarstraat 95 te Rijssen.
Dispositie
Hoofdwerk (Manuaal I) C-g3
Bourdon 16 – C-h grenen, discant metaal, 2018 uit voorraad orgelmaker
Prestant 8
Holpijp 8
Octaaf 4
Roerfluit 4
Quint 2 2/3
Octaaf 2
Sexquialter III discant
Mixtuur IV-VI
Trompet 8
Zwelwerk (Manuaal II) C-g3 – lade en pijpwerk uitgebouwd tot g4
Vioolprestant 8
Bourdon 8
Gamba 8
Vox Celeste 8
Prestant 4
Openfluit 4
Woudfluit 2
Scherp III-IV
Hobo 8
Pedaal C-f1
Subbas 16
Octaafbas 8 – C-h zink, rest metaal, 2018, uit voorraad orgelmaker
Gedekt 8 – 2018, transmissie uit Bourdon 16 Manuaal I
Octaaf 4
Fagot 16
Werktuiglijke registers
Koppel Pedaal – Hoofdwerk
Koppel Pedaal – Zwelwerk
Koppel Hoofdwerk – Zwelwerk
Superoctaafkoppel Hoofdwerk
Suboctaafkoppel Hoofdwerk – Zwelwerk
Superoctaafkoppel Hoofdwerk – Zwelwerk
Suboctaafkoppel Zwelwerk
Superoctaafkoppel Zwelwerk
Automatische pedaalomschakeling
Vaste combinaties
Vrije combinatie
Drukknop Tongwerken af
Tremulant Hoofdwerk
Tremulant Zwelwerk
© 2018 beeld Orgelcommissie Hersteld Hervormde Gemeente Rijssen
