Vorig jaar besteedde Het Orgel uitgebreid aandacht aan de recente restauratie van twee Franssen-orgels: dat van de Elandstraatkerk in Den Haag en dat van de Munsterkerk in Roermond. Opmerkelijk aan de restauratie van het Roermondse orgel is dat de ombouw uit 1947 door de firma Verschueren door diezelfde firma weer ongedaan gemaakt is. Het werd weer een tweeklaviers orgel en de kas, die al die tijd bij Verschueren in opslag had gelegen, is weer in ere hersteld. Aan de oorspronkelijke dispositie uit 1891 is slechts een Mixtuur toegevoegd. Hans Leenders laat het orgel horen op een cd met de titel ‘Latijnse Sferen’.
advertentie
Laat ik meteen maar me deur in huis vallen: dit is een geweldige cd waarop een schitterend orgel wordt gepresenteerd met een prachtig programma. Persoonlijk vond ik het eerste en het laatste stuk het mooist: de Tres Meditationes Sacrae van Albert de Klerk en de Drei Choräle van Matty Niël. Het werk van De Klerk, waarvan onlangs een nieuwe uitgave verscheen, verdient het repertoire te houden. Hans Leenders houdt een doorleefd pleidooi voor dit werk over de verschijningen van Jezus na zijn opstanding. Bij een compositie van dit niveau is het niet meer interessant dat het geschreven is in een behoudend idioom. Het klinkt bovendien als een klok op het Franssen-orgel. Om één voorbeeld te noemen uit het tweede deel, dat gaat over de Emmaüsgangers: prachtig is het contrast tussen het gepraat van de Emmaüsgangers (strijkers) en het spreken van de opgestane Heer (fluit), en overweldigend het moment waarop de ogen van de Emmaüsgangers opengaan en ze hun Heer herkennen. Hier heeft het Franssen-orgel, dat op papier een relatief klein instrument is, een kathedrale allure.
Het Franssen-orgel in de Elandstraatkerk in Den Haag heb ik nog niet beluisterd. Maar het orgel in Roermond laat horen dat Franssen wel degelijk zijn eigen accenten zette. Vergeleken met Adema hebben de prestanten hebben wat meer streek, klinken de fluiten wat minder omfloerst (zo u wilt: wat vetter) en de strijkers wat snijdender. De tongwerken van hoofdwerk en pedaal imponeren wel , maar domineren niet. Bij sommige Maarschalkerweerd-orgels is dat wel anders. Ik vond het in elk geval een belevenis dit orgel te ondergaan met het uitgekiende programma dat Hans Leenders voor deze cd heeft samengesteld.
Zo was de componist Matty Niël (1918-1989) mij tot nu toe onbekend. Na het beluisteren van zijn Drei Chroräle begrijp ik niet dat zijn orgelwerken slechts zelden uitgevoerd worden. Hans Leenders typeert diens muzikale taal met ‘strengheid’. Dat kan ik eerlijk gezegd niet volgen. Het woord ‘waardigheid’ lijkt me meer op zijn plaats. Ik vond het in elk geval muziek die in haar moderniteit (1955) een kerkelijke stijl blijft ademen.
Dat geldt niet voor het Livre d’Orgue van Mathieu Geelen (1933-1990). Begrijp me goed, dat Hans Leenders ook werk van deze Limburgse componist heeft vastgelegd maakt deze productie alleen maar aantrekkelijker. Want het is een nu eens aanstekelijk, dan weer stekelig werk. Het openingsdeel doet even denken aan Incantation pour un jour saint van Langlais, maar loopt al snel uit de rails met swingende passages die allerminst aan Langlais doen denken. Het tweede deel wordt door Leenders in het boekje getypeerd als ‘minimal music’. Maar daar is het met een lengte van twee minuten veel te kort voor. Een parodie op ‘minimal music’ is het misschien wel. Een bloedirritant deeltje en daarmee zeer geslaagd. Leenders voert het hele werk met hoorbaar plezier uit. Dan wordt het wat het is: een leuk stuk.
Onvervalst romantisch klinken de Fantaisie van Jan Nieland (1903-1963) en de Pastorale van Jan Vermulst (1925-1994). Beide werken staan in het programma precies op de goede plek. Persoonlijk vind ik een Fantaisie van Saint-Saëns meer cachet hebben dan deze van Nieland, maar daar zijn al vele opnamen van, terwijl deze compositie van Nieland vrijwel onbekend is. Het werk is geënt op het oeuvre van César Franck: lyrisch en virtuoos, en het klinkt prachtig in Roermond.
De Toccata van Monnikendam, ten slotte, klinkt zoals die moet klinken: kort, maar hevig. Ook hier weet Leenders precies het goede midden tussen verstand en gevoel te houden. Naast het bijzondere orgel en het bijzondere programma is het spel van Leenders een goede reden om deze cd onverwijld aan te schaffen. Want het is puntgaaf, gedreven en beheerst.
Latijnse Sferen
Hans Leenders, Franssen-orgel, Munsterkerk Roermond
Tres Meditationes Sacrae (Albert de Klerk); Fantaisie (Jan Nieland); Livre d’Orgue (Mathieu Geelen); Pastorale (Jan Vermulst); Toccata (Marius Monnikendam); Drie Choräle (Matty Niël)
Label: Tulip Records
Nummer: TURE 201516
Speelduur: 65’28
Booklet: 16 pagina’s (NL/DU)
Prijs: € 18,50
