Orgel De Gereformeerde Kerk Assen e.o. in gebruik genomen

Op vrijdag 17 juni heeft De Gereformeerde Kerk (hersteld) (DGK) te Assen e.o. het Proper/Fonteijn & Gaal-orgel in haar kerkgebouw Het Kruispunt in Bovensmilde in gebruik genomen. Het orgel, afkomstig van Texel, is gerenoveerd en uitgebreid.

DGK Assen e.o. nam in 2021 haar intrek in de voormalige gereformeerde kerk van Bovensmilde. De gemeente, in 2004 ontstaan vanuit verontrusting over de koers van de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), kwam daarvoor samen op verschillende locaties.

In het kerkgebouw in Bovensmilde stond een orgel van Reil uit de jaren vijftig. Na de sluiting in 2015 is het verwijderd van de balustrade boven het liturgisch centrum. De vrijgekomen plaats is nu ingenomen door het ’nieuwe’ orgel.

Historie

Het orgel wordt in 1908 door J. Proper te Kampen gebouwd voor de Gereformeerde Kerk in Oosterend op Texel. Het orgel heeft mechanische speeltractuur en pneumatische registertractuur. De dispositie luidt volgens het contract:

Fonteijn & Gaal

In 1959 wordt het orgel door Fonteyn & Gaal omgebouwd tot tweeklaviers orgel met elektro-pneumatische tractuur. De windladen worden nieuw gemaakt. Het pijpwerk van Proper wordt aangevuld met nieuw pijpwerk. Het orgel krijgt een zelfstandig pedaal door de Bourdon van het Manuaal met de tonen C-G te completeren tot Subbas 16. De manuaalomvang wordt met twee tonen uitgebreid tot g3. De intonatie wordt gewijzigd met openvoetintonatie. Er wordt nieuw klaviatuur aangebracht.

Tussen 1990 en 2005 wordt door de organist van de kerk, Hans de Goede, een Fluit 4 toegevoegd op Manuaal I. Het pijpwerk (met roeren) van Verschueren (Klooster Sint-Josephburg Eindhoven, 1960) staat direct achter het front op een eigen lade.

Charles Janko

In 2005 wordt de kerk in Oosterend gesloten. Charles Janko plaatst het orgel In 2006/2007 over naar zijn atelier in Den Hoorn (Texel). De kas wordt enigszins ingekort, de fronttorens bij de pijpvoeten voorzien van nieuw blinderingswerk naar Proper-voorbeeld. De kas wordt opnieuw geschilderd in een lichte tint met marmer- en bladgoudaccenten.

In 2008 worden door orgelmaker Sander Booij werkzaamheden aan pijpwerk en intonatie uitgevoerd. Verschuivingen in het pijpwerk en intonatie-ingrepen uit 1959 worden ongedaan gemaakt. Voor aanvullend pijpwerk uit de bouwperiode kan worden geput uit de voorraad van de orgelmaker. 

De dispositie wordt op enkele punten gewijzigd: de Octaaf 2 van Manuaal II gaat naar de plaats van de Nachthoorn 2 (1959) op Manuaal I. De Mixtuur (Man. I, 1959) wordt vervangen door een Sesquialter II met gebruikmaking van het 2 2/3-koor uit de Mixtuur en het tot 1 3/5 omgewerkte 2-voetskoor uit de Sesquialter van Fonteyn & Gaal van Manuaal II. In de plaats van laatstgenoemde register wordt een gebruikte Dulciaan 8 geplaatst.

Bovensmilde

Na het overlijden van Charles Janko in 2017 komt het orgel in bezit van Evert Lamberink te Rheeze. Een nieuwe bestemming wordt gevonden in Bovensmilde. In de afgelopen periode heeft Lamberink het orgel gereviseerd, uitgebreid en geplaatst. De orgelkas is door gemeenteleden opnieuw in een donkere kleurstelling geschilderd. Ook aanvullend timmer- en meubelwerk werd door de gemeente in eigen beheer uitgevoerd. De klaviatuur is vernieuwd en staat nu als vrijstaand ‘kabinet’ met trekregisters op de begane grond in de kerk. Het orgel is op Manuaal I uitgebreid met een Mixtuur en een Trompet, beide van onbekende herkomst. De intonatie is verzorgd door Orgelmakerij Boogaard.

Ingebruikname

Het orgel is op vrijdag 17 juni 2022 in gebruik genomen. Na de overdracht is het orgel die avond geïntroduceerd en bespeeld door de adviseur, Marnix Onrust. Ook was er gelegenheid voor samenzang. Op zondag 18 juni is het orgel voor het eerst gebruikt in de erediensten. Tijdens de morgendienst bediende de plaatselijke predikant, ds. M. Dijkstra, het Woord vanuit Psalm 150. De ingebruikname is nog te zien via kerkdienstgemist.nl.

Dispositie

Manuaal I C-g³
Prestant 8 – 1908
Bourdon 8 – 1959
Octaaf 4 – 1908, enkele pijpen nieuw, 2008
Fluit 4 – Verschueren, 1960, uit klooster Sint-Josephburg Eindhoven
Octaaf 2 – 1908, c³ t/m g³ nieuw, 2008
Mixtuur III – 2022, ouder pijpwerk van onbekende herkomst
Trompet 8 – 2022, ouder pijpwerk van onbekende herkomst

Manuaal II C-g³
Roerfluit 8 – grotendeels 1908
Gamba 8 – C-H 1959, rest 1908
Fluit 4 – C-h⁰ geplaatst 1959, met dubbele labia; c¹ t/m g³ enkele labia 1908
Nachthoorn 2 – 1959
Sesquialter II – 1959/2008; c⁰: 2 2/3 – 1 3/5
Dulciaan 8 – 1978

Pedaal C-f¹
Subbas 16 – C-G 1959, rest voormalige Bourdon 16 (1908)
Gedekt 8 – unit uit Subbas 16
Gereserveerde plaats

Werktuiglijke registers
I + II
P + I
P + II
I + II Sub(octaaf)
Automatisch Pedaalomschakeling – later aangebracht
Tremolo – Manuaal II

Bronnen:

• sanderbooij.com – Den Hoorn / Atelier aan de Witteweg – geraadpleegd 23 juni 2022
• mededeling Erik Lamberink (organist Het Kruispunt, Bovensmilde) – 20 juni 2022
• orgelsindrenthe.nl – Bovensmilde Gereformeerde kerk (Het Kruispunt) – geraadpleegd 23 juni 2022