Onlangs is het Kruse-orgel van de Grote Kerk te Groede opgeleverd na een restauratie door Orgelmakerij Reil. Het orgel lag sinds 2009 opgeslagen bij de orgelmakers in Heerde in verband met een ingrijpende restauratie en herinrichting van het kerkinterieur. Dit jaar is het orgel geheel hersteld teruggeplaatst op een nieuw orgelbalkon.
advertentie
Vanwege de herinrichting van de kerk was behalve het orgel ook de bijbehorende balustrade in het koor van de kerk gedemonteerd. Het orgel verrees na de restauratie boven de ingang van de kerk op een nieuw orgelbalkon, tegenover de vroegere situatie, waarbij de onderdelen van de oude balustrade opnieuw werden gebruikt. Adviseur bij het werk was Dirk Bakker.
Kruse
Het orgel van Groede (Zeeuws-Vlaanderen) is op 1 augustus 1903 in gebruik genomen, in ‘feestelijke stemming, waaraan de jaardag van de geëerbiedigde Koningin-Weduwe’ (Koningin Emma) belangrijk bijdroeg. Het orgel werd bij die gelegenheid bespeeld door de maker zelf, Johan Frederik Kruse uit Leeuwarden.
Het was het derde orgel wat door deze Friese orgelmaker in Zeeland werd afgeleverd. Het eerste werd geplaatst in 1901, in St. Annaland op Tholen en is in 1928 vervangen door een nieuw orgel. Het tweede, gebouwd in 1902, staat in sterk gewijzigde toestand in Cadzand. Het derde en laatste orgel wat Kruse voor Zeeland maakte staat in Groede. Het is daarmee ook het grootste Kruse-orgel in Zeeland. De orgel-onderdelen werden alle per ‘platte kar’ en schip vanuit Leeuwarden aangevoerd.
Ongewijzigd
Het orgel is gedurende 113 jaar vrijwel ongewijzigd gebleven. De firma Sanders uit Utrecht verrichtte in 1951 reparaties aan de balg, plaatste een windmotor en ‘bevilte’ de klavieren. Wat nu door orgelmakerij Reil te Heerde is gerestaureerd is vooral slijtage aan onderdelen die is ontstaan door het gebruik en de invloeden van de verwarming in de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw, waardoor veel houten delen zijn gescheurd.
De (enkelvouws) magazijnbalg werd opnieuw beleerd. De klank varieert van lieflijk tot krachtig. De akoestiek van de kerk is door de herinrichting veranderd, waardoor het orgel zeer goed tot zijn recht komt. Het klinkt ‘groter’ dan op grond van het aantal registers negen stuks) verwacht zou worden.
Geschilderd
Kruse was een vakkundig orgelmaker, die zijn orgel nog geheel in de klassieke Friese traditie bouwde. Het schilderwerk is gerestaureerd door Schildersbedrijf De Jongh uit Waardenburg in geheel dezelfde kleurstelling als in 1903. De kas is van grenenhout, maar geschilderd in eiken-imitatie. Het snijwerk is geschilderd in ebbenhout-imitatie, wat het orgel een voornaam uiterlijk geeft.
Onthaald
Kruse werd in Groede blijkbaar als een vorst onthaald, want in de Yerseksche en Breskensche Courant plaatste hij een advertentie met de volgende tekst:
Leest s.v.p.
De ondergeteekende wil langs dezen weg zijnen
hartelijken dank uitspreken jegens allen in de gemeente
GROEDE
Van wie hij de plaatsing van het Orgel in de kerk der
Ned. Herv. Gemeente bewijzen van vriendschap en waardering
mocht ondervinden.
Mijn hartelijken dank aan den geachten Predikant
en de overig kerkeraadsleden voor de groote welwillendheid, mij
betoond. Niet minder aan Heeren Kerkvoogden en Notabelen
voor het vertrouwen, in mij gesteld.
Vele aangename herinneringen, ook aan de dagen, doorgebracht
in het degelijk Hôtel van de familie JAN LUTEIJN, blijven mij bij.
J.F. Kruse
Fabrikant van Kerkorgels,
LEEUWARDEN
Dispositie
Manuaal C-f3
Prestant 8 voet
C t/m c2 in het front ; cis2-f3 op de lade. Alle pijpen met expressions, zonder zijbaarden.
Bourdon 16 voet
C-h grenen, gedekt. Opsneden later rond gemaakt.c1-f3 metaal, gedekt met ronde opsneden.
Viool di Gambe 8 voet
C-H met schuin opgesoldeerde kastbaarden. c0-f3 met zijbaarden. Alle pijpen met expressions.
Petit Bourdon 8 voet
C-H grenen.c0-f3 metaal gedekt. Inscriptie op c0: Holpijp 8 voet. Ronde opsneden.
Octaaf 4 voet
C-c2 met expressions; cis2-f3 op lengte afgesneden.
Fluit d’amour 4 voet
C-h2 metaal gedekt. fis2-f3 conisch open. Alle pijpen met ronde opsneden. Inscriptie op C: Fluit 4 voet.
Quint 3 voet
C- f1 met expressions ; fis1-f3 op lengte afgesneden. C-f met zijbaarden.
Octaaf 2 voet
C-c1 met expressions; cis1-f3 op lengte afgesneden. C-H met zijbaarden.
Trompet 8 voet bas/discant
Bekers, koppen en stevels van metaal. Bekers C-e1 met ‘expressions’. Geen belering op keel. Ronde keelafsluiting (Fransche kelen). In de discant zijn veel originele ijzeren stemkrukken bewaard gebleven.
Pedaal C-g0
Aangehangen
Werktuiglijk register
Windlosser
uitgevoerd als klep op de meest rechtse voorslag.
Toonhoogte: 436 Hz bij 190 C
Winddruk: 70 mm WK (30 graden volgens het contract )
Bijzondere inscripties op de pijpen
Trompet 8 voet C:
De Heer Cornelis Fremouw Weldoender te Groede 2 Aug 1903
Octaaf 4 voet C:
De eerste pijp gezet door den Heer L.A. Cijsouw Cz.
Organist Groede 20 Juli 1903.
Alle pijpen zijn toegeleverd en vervaardigd met geperste labia. Behoudens een enkele uitzondering zijn toon- en registernamen handmatig van inscripties voorzien.
© 2016 fotografie Dirk Bakker
