De redactie van de videokolom van ORGELNIEUWS heeft even vakantie. Een keur aan ‘zomergasten’ uit de orgelwereld neemt de honneurs waar. Zij helpen u deze weken uit de algoritmische sleur van YouTube los te breken met hun keuze uit de wonderwereld van orgelfilmpjes uit binnen- en buitenland.

Zomergastredacteur 11 is …

Peter Ouwerkerk | zakelijk leider Internationaal Orgelfestival Haarlem, hoofdredacteur Muziek & Liturgie, organist en kerkmusicus

Ik begin maar met een bekentenis: ik had aanvankelijk wel bedenkingen bij de overkill aan orgelfilmpjes die sinds corona langs de diverse tijdlijnen liepen. Al die collega’s die zo nodig zichzelf online wilden gooien …

Tot ik de uitnodiging van ORGELNIEUWS kreeg om ‘mijn favorieten’ op een rijtje te zetten. Tussen u en mij: eigenlijk had ik die niet. Ik bekijk bijna nooit orgelfilmpjes, en als ik al kijk dan hou ik het meestal niet lang vol. Maar nu het ‘moest’, ging er toch een wereld voor me open. En ik moet mijn aanvankelijke mening ook een beetje bijstellen. Hoezo organisten die ‘zo nodig’ online moesten? Van elk denkbaar instrument waren al volop beeldregistraties te vinden; het werd hoog tijd dat ook de organisten zich eens gingen presenteren via het beeldscherm! Tegelijkertijd denk ik nu stiekem: het mag wel weer klaar zijn – er is inmiddels wel erg veel kaf onder het koren. En er gaat toch écht niets boven een live concert ..

Meester Messiaen

Een belangrijke meerwaarde van YouTube is dat je grote meesters, die soms al decennialang dood zijn, kunt beluisteren. Dat is voor mij een reden af en toe historische opnames op te zoeken. Componisten – en ik denk nu even aan Messiaen – die hun eigen composities hebben opgenomen, nemen daarbij vaak een grote ‘vrijheid’; immers: niemand kan ze zeggen dat ze het fout hebben! Zelfs een misser van jewelste, die doodgewoon in de opname blijft, lijkt daardoor per direct (letterlijk) geautoriseerd. Als je sommige opnames van Messiaen die eigen werken speelt beluistert, vraag je je soms af of hij tegenwoordig nog wel op een vooropleiding zou worden toegelaten. Hoe bestaat het dat iemand die zo gedetailleerd zijn muziek noteert, in zijn eigen uitvoeringen zoveel steken laat vallen …

Maar toen vond ik dit filmpje:

Messiaen improviseert hier in de 80-er jaren, waarschijnlijk rond Kerstmis, op ‘zijn’ orgel in Parijs over de melodie van Puer natus est. Hij leidt elk deel in met het roepen van ‘wat er gaat komen’ – luid genoeg om het beneden te kunnen horen. En dit klinkt, hoewel uiteraard gedateerd, toch wel erg fraai … Ga er even voor zitten; hij is er wel een klein half uurtje zoet mee. Maar boeiend is het wel, waarbij oude bekenden die we nog kennen uit La Nativité (herders, engelen, wijzen), opgefrist en wel opnieuw de revue passeren.

Jong en jonger talent

Na deze oude maar zeer dode meester wil ik graag twee jonge organisten laten zien. Fantasieën van Sweelinck vormen niet de meest toegankelijke orgelkost, zeker niet de fameuze Hexachord-fantasie. Matthias Havinga speelt hem prachtig, op een orgel dat dankzij stemming en klankkleur als geen ander laat horen waaróm dit zo’n meesterwerk is. Het werk is het Van Covelens-orgel in Alkmaar op het lijf geschreven.

En inmiddels is er alweer een nóg jongere en zeer getalenteerde generatie organisten opgestaan. Een van de allereerste deelnemers aan de Haarlemse Young Talents Class, tijdens de eerste Haarlemse Zomeracademie die ik organiseerde, was Laurens de Man, toen nog een tiener. Inmiddels werkt Laurens aan een prachtige carrière, en in 2018 mocht hij, vier Orgelfestivals later, in de Bavokerk de Sweelinck-Mullerprijs in ontvangst nemen! Het is een waar multi-talent; ook als pianist toont hij zijn kunnen op overtuigende wijze. Deze opname is gemaakt op het fraaie koororgel in de Bovenkerk in Kampen, waar deze muziek van Langlais verrassend overtuigend tot klank komt.

Twee Jannen

In het volgende filmpje komen in twee Jannen twee bijzondere personen bijna symbiotisch samen: mijns inziens een van Nederlands grootste levende componisten – Jan Welmers – en een van Nederlands meest overtuigende organisten, met name van nieuwe muziek – Jan Hage.

Welmers’ muziek kent een meerlagigheid die, hoe vaker je zijn muziek beluistert, steeds dieper en dieper reikt. Welmers is de bescheidenheid zelve, en tegelijkertijd een zeldzaam mooie en rijke persoon, innemend en altijd met oprechte aandacht voor de ander. Hij heeft zichzelf in zijn loopbaan als componist diverse keren opnieuw geijkt – velen kennen hem van zijn minimal-muziek, zoals de overbekende Laudate dominum uit 1980, maar wie kent zijn net zo veelkleurige latere muziek écht? Het is een rijk oeuvre dat het verdient veel en veel meer gespeeld te worden. Liefst live natuurlijk, maar geniet hier van een mooie registratie van Jan Welmers’ Litanie (1988, ook nog uit de minimal music-periode) in een recente – mondkapjes voor! – meesterlijke uitvoering door Jan Hage in de Domkerk in Utrecht. Hulde ook voor de registranten!

Ligeti’s colereherrie

Een goede vriend van mij, Franz Danksagmüller, is een werkelijk vrij denkende componist, organist en vooral improvisator. Hij werkt in ‘projecten’, die hij op zijn website informatief toelicht. Elk nieuw project wortelt in het vorige, en zo werkt hij onvermoeibaar aan een fascinerend coherent oeuvre. Al een paar keer ben ik op een dag op en neer naar premières van hem gereden, zoals in de nieuwe Elbphilharmonie, en soms nog dieper ergens in Duitsland: ik wil zijn nieuwe stukken echt horen en heb de moeite er graag voor over. In deze video is hij uitvoerend organist in een van de meest fascinerende orgelwerken van de twintigste eeuw: Volumina (inmiddels ook alweer ruim zestig jaar oud) van György Ligeti (1923-2006). Een werk waarbij je misschien denkt dat je zo’n colereherrie tóch niet slecht kunt uitvoeren, maar vergis je niet! Danksagmüller krijgt het voor elkaar het werk in een adembenemende muzikale spanningsboog te vertolken. Franz’ idee om gedurende het werk de grafische notatie op de kerkgewelven te projecteren is geniaal. Ervaar het zelf!

Macaber meesterwerk

Bij wijze van toegift (de uitvoering op deze opname is dat namelijk ook) speelt Vincent Dubois op sublieme wijze Camille Saint-Saëns’ Danse Macabre (1875) op zijn ‘vorige’ orgel in de kathedraal van Soissons (inmiddels is hij alweer vijf jaar titularis van de Notre-Dame in Parijs).

Deze dodendans is een van de eerste orkeststukken die ik me kan herinneren, en als kleuter moet dit de muziek zijn geweest die bij mij de liefde voor klassieke muziek heeft gewekt (en een jarenlange wellicht wat minder gezonde fascinatie voor geraamtes bovendien, maar dat kan ook door de Donald Duck komen…). En nu ik het werk weer hoor, op het instrument dat zo centraal staat mijn leven, raak ik er weer van overtuigd dat de Danse Macabre een onderschat maar eigenlijk werkelijk meesterwerk is!

Zoek op YouTube naar orgel, organ, orgue en je komt in een wonderwereld van mooie en leuke flimpjes, uit binnen- en ook heel veel uit buitenland. Rijp en groen, concerten, demonstraties, analyses en interviews. Kortom: het orgel leeft. Je zou bijna vergeten dat je ook nog met je eigen lijf naar een concert kunt gaan in plaats vanuit je luie stoel dat allemaal te bekijken.

ORGELNIEUWS nodigt de komende tijd organisten en orgelliefhebbers uit om hun favoriete filmpjes te laten zien. Ze worden gepubliceerd in de rechterkolom van de thuispagina, waar altijd al een selectie van recente YouTube-inhoud te zien was. In een redactioneel stukje legt hij of zij zijn keuzes uit.

Bekijk hier de keuze van alle gastredacteuren.