De redactie van de videokolom van ORGELNIEUWS heeft even vakantie. Een keur aan ‘zomergasten’ uit de orgelwereld neemt de honneurs waar. Zij helpen u deze weken uit de algoritmische sleur van YouTube los te breken met hun keuze uit de wonderwereld van orgelfilmpjes uit binnen- en buitenland.

Zomergastredacteur 14 is …

De keuze van … Berry van Berkum | organist, pianist, componist, (jazz-)musicus

Begeleider in optima forma

Mijn oud docent en fijne collega Bert van den Brink is uiteraard een begenadigd (jazz-) pianist maar laat zich regelmatig verleiden om zich op orgel te laten horen. Dit doet hij iedere keer met groot respect voor zowel de koningin der instrumenten als de canon van eeuwen orgelliteratuur.

In dit filmpje toont hij zich op het Pierre Palla Concertorgel (MCO Hilversum) als een begeleider in optima forma, in dit geval van trombonist van Bart van Lier. Het is een kunst om met smaak en gebalanceerde registraties met zo’n wonderlijk orgel met zoveel toeters en bellen om te gaan.

Bert laat op ongeëvenaarde wijze horen hoe je dat in een improvisatie over Polka Dots and Moonbeams doet.

De begenadigde musicus Liuwe Tamminga

De in april dit jaar plotseling overleden organist Liuwe Tamminga laat zich in het begin van dit filmpje (vanaf 2:40) zien als vertolker van Erbarm’ dich mein, o Herre Gott van Bach. Zeer muzikaal en expressief speelt hij dit koraal op een van de fantastische oude orgels van de San Petronio te Bologna. Natuurlijk niet bedacht (of gedacht) vanuit een oud Italiaans orgel, maar juist dan toch!

Hij laat hier horen wat een belangrijk aspect is van literatuur spelen: een vertolking/interpretatie is een herschepping van een compositie op het moment zelf. En dat alles niet met enkel de focus op een historisch verantwoord interpretatie maar vooral een vertolking met een luisterend/ontdekkend oor (oor voor consonantie/dissonantie, harmonie, vorm ).

Liuwe Tamminga, we horen hem hier als begenadigd musicus.

The Melodica Men

Dit verrassende filmpje kan eigenlijk niet ontbreken in dit Stravinsky-gedenkjaar. Bij de voorbereidingen van de uitvoering van de Sacre du Printemps op orgel dit jaar (samen met Dirk Luijmes) hebben wij ons wederom intensief met deze klassieker van meer dan honderd jaar geleden bezig gehouden. Wat een enorme ritmische rijkdom openbaart zich in deze indringende muziek.

Door de hoofdrol van de blazers in het orkest is een vertolking op orgel (of melodica) wat ons betreft volkomen legitiem. Met HetOrgelTrio gebruiken wij in ons ‘Reflections of Duke’-programma ook melodica’s. Het zelf kunnen reguleren van de wind geeft een bijzondere dimensie aan dit leuke tongwerkinstrument.

Daardoor kwam ik op het spoor van The Melodica Men. Hun compilatie van de Sacre is qua inventiviteit onovertroffen. Kijk naar de enorme creativiteit van hun performance, hun attributen en sterke expressie. Beluister ook de accuratesse in de uitvoering van deze toch wel heel bekende fragmente. Ritmisch is het zeer precies en tot slot: geniet van hun humor!

Orgel en zwijgende film

Als geen ander verstaat mijn Nijmeegse collega Joost Langeveld de kunst van het improviseren bij een zwijgende film. Hij weet een filmische sfeer neer te zetten waarbij hij ook nog interessant improviseert en thema’s creatief weet te gebruiken. Zijn orgelgebruik is daarbij iedere keer verrassend en smaakvol, zijn idioom heel eigen, eigentijds en toch herkenbaar.

Wat mij integreert bij zijn filmbegeleidingen is de verhouding tussen zogenaamde pakkende / in het gehoor liggende (of bekende) melodieën en eigen, onbekende thematiek. Die verhouding is bij Langeveld zeer doordacht en volkomen in evenwicht.

Gelukkig vond ik op YouTube een mooie scène uit de Buster Keaton-film Steamboat Bill jr.. We zien de zogenaamde ‘broodscène’ die verder voor zich spreekt. Een geweldig moment is wanneer Joost de ‘gevangene’-melodie (The Prisoner’s Song) speelt. Deze loopt op een wonderbaarlijk relaxte manier synchroon met de ritmische bewegingen van Keaton.

Jazz Pipe Organ Encounters

Via Bert van den Brink maakte ik kennis met Clare Fischer. Deze geniale maar onbekende arrangeur, componist en pianist is een echte musician’s musician. Hij maakte jaren geleden een plaat op orgel: Jazz Pipe Organ Encounters. Dankzij YouTube is deze nu toegankelijk voor iedereen. In de standard I’ll take romance in driekwarts maat, horen we de wonderlijke, eigen harmonische wereld van Fischer die ons nog steeds doet verrassen.

Deze opname rekent af met alle vooroordelen dat je op orgels in het algemeen geen nauwkeurige swing zou kunnen laten horen. Let daarnaast op de zogenaamde cross rhythms (verschuivende ritmes op elkaar) die op het gebruikte orgel weergaloos werken.

Silent

Met collega organist/componist Toon Hagen deel ik de fascinatie voor minimal music, met name de muziek van bijv. Steve Reich en voor orgel de repetitieve composities van Jan Welmers zijn belangrijke inspiratiebronnen. De klankvelden die kunnen ontstaan in deze muziek, in kerken met een ruime akoestiek, resulteren vaak in prachtige bijna hypnotiserende klankvelden.

De improvisatie (een encore) die te horen is, valt eigenlijk niet onder het kopje minimal music, maar is wel bijzonder door gebruik van minimale middelen. Het hele eerste gedeelte is vrijwel éénstemmig. De motieven zijn afgeleid van de melodie waar deze improvisatie op is gebaseerd: ‘Van de lier aan de wilgen’, een sterke melodie van Willem Vogel (NLB 713). De keuze van deze melodie heeft alles te maken met de bijzondere gelegenheid van dit concert: de voorlopig laatste klanken van het monumentale Schnitger-orgel in de Grote- of St. Michaelskerk. Meteen na de uitstervende tonen van nog een fraaie harmonisatie van de melodie begint een zwijgende periode voor het orgel vanwege een uitgebreide renovatie/restauratie. De tekst die verschijnt aan het eind is veelzeggend en indrukwekkend na deze improvisatie: Schnitger Zwolle Silent……

Zoek op YouTube naar orgel, organ, orgue en je komt in een wonderwereld van mooie en leuke flimpjes, uit binnen- en ook heel veel uit buitenland. Rijp en groen, concerten, demonstraties, analyses en interviews. Kortom: het orgel leeft. Je zou bijna vergeten dat je ook nog met je eigen lijf naar een concert kunt gaan in plaats vanuit je luie stoel dat allemaal te bekijken.

ORGELNIEUWS nodigt de komende tijd organisten en orgelliefhebbers uit om hun favoriete filmpjes te laten zien. Ze worden gepubliceerd in de rechterkolom van de thuispagina, waar altijd al een selectie van recente YouTube-inhoud te zien was. In een redactioneel stukje legt hij of zij zijn keuzes uit.

Bekijk hier de keuze van alle gastredacteuren.