Op zaterdag 17 februari wordt het orgel in kerkgebouw De Tabernakel van de Gereformeerde Gemeente Rijssen-West opnieuw in gebruik genomen. Het instrument werd gerestaureerd en uitgebreid door Orgelmakerij Ide Boogaard die het uit Seesen (D) afkomstige orgel in 2003 ook heeft geplaatst.
advertentie
De Tabernakel, het derde kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente in Rijssen, verrees 2002 in de nieuw wijk Veeneslagen. Centraal boven de kansel van de toen 900 zitplaatsen tellende kerkzaal plaatste Orgelmakerij Boogaard in 2003 een tweeklaviers orgel. Het was afkomstig uit de lutherse Andreaskirche in Seesen am Harz, waar het stond opgesteld in een achttiende-eeuwse orgelkas.
Seesen
Het Seesense instrument was in 1866 gebouwd door de Gebr. Euler die daarbij gebruik maakte van enkele registers uit ca. 1710/1720. In de jaren zestig werd het door de firma Schmidt aan revisie en wijzigingen onderworpen, waarna in 1986 nog een herintonatie door Fischer & Krämer volgde. Toen in Seesen werd besloten het barokorgel door Herman Eule te laten reconstrueren, kwam het binnenwerk exclusief het achttiende-eeuwse pijpwerk te koop.
Rijssen
Een nieuwe bestemming werd gevonden in Rijssen. Daar werd het orgel door Ide Boogaard gerestaureerd een aangevuld met diverse registers. Door de chromatische windladen een kwartslag te draaien kon de oorspronkelijke voorkantbespeling worden gewijzigd in zijkantbespeling, passend bij de positie van het orgel boven de preekstoel. De laden werd vanaf aflopend vanaf het front geplaatst. Om toch voldoende volume en draagkracht te creëren werd de winddruk aanzienlijk verhoogd.
De orgelkas werd door gemeenteleden nieuw gemaakt naar een ontwerp van de orgelmaker. De werkzaamheden werden uitgevoerd onder advies van Herman den Hollander, namens de orgeladviescommissie van de VOGG. De ingebruikname vond plaats op 26 april 2003.
Restauratie, renovatie en uitbreiding
Tien jaar na de ingebruikname van De Tabernakel bleek de kerkruimte te klein en werd het aantal zitplaatsen met 190 uitgebreid. Ook leefde de wens om het pijpwerk meer ‘in de kerk te laten klinken’. Met name de opstelling van het grote pijpwerk achter het front bleek een belemmerende factor. De in 2003 verhoogde winddruk had niet alleen geresulteerd in een hogere toonhoogte, de speelaard werd zwaarder en de lichtgewicht mechaniek was aan slijtage onderhevig geraakt.
In 2017/2018 werd het orgel daarom ingrijpend gerestaureerd, gerenoveerd en uitgebreid. Orgelmaker Ide Boogaard werd daarin bijgestaan door een groot aantal vrijwilligers onder deskundige leiding van Marthijn Slooijer en Laurens Drooger. Een van de belangrijkste wijzigingen was de vervanging van de hoofdwerklade in combinatie met een gewijzigde opstelling van de windladen, waarbij de zijkantbespeling behouden bleef.
Windladen
De hoofdwerklade werd vervangen door een windlade afkomstig uit het voormalige Van Leeuwen-orgel in de Grote Kerk te Vianen. Deze lade werd geheel gerestaureerd, ontdaan van destijds modern onderdelen en naar klassieke principes aangepast aan de vernieuwde dispositie van het Rijssense orgel. De diatonische lade in piramidale pijpopstelling werd voorin de orgelkas geplaatst. De schwimmerbalgen onder de laden werden verwijderd. Voor de plaatsing van de Cornet werd een kantsleep toegevoegd.
De tweedelige nevenwerkladen (een voor de baspijpen, een voor het kleinere pijpwerk) werden beide naar het front toe aflopend (haaks) achter de hoofdwerklade geplaatst. De laden werden opnieuw ingedeeld waardoor ruimte vrij kwam voor een later te plaatsen Vox Humana 8.
Klaviatuur en mechaniek
Als gevolg van de gewijzigde windladen en opstelling werden speel- en registermechaniek geheel vernieuwd. Ook werd de in de zestiger jaren aangebrachte klaviatuur vervangen. De nieuwe klaviatuur werd gemaakt uit eiken, de bakstukken uit ebbenhout. Voor de (staart)klavieren werd gekozen voor beleg van been voor de ondertoetsen en ebbenhout voor de boventoetsen. De registerknoppen met porseleinen schildjes met goudrand bleven gehandhaafd en werden waar nodig aangevuld en aangepast aan de nieuwe dispositie. De koppelingen werden uitgevoerd als messing voettreden.
Dispositiewijziging
De dispositie onderging een aantal wijzigingen en uitbreidingen. Het Hoofdwerk werd uitgebreid met een Roerquint 6 en een Terts 3 1/5 discant. De Fagot 16 werd vervangen door een Trompet 16 die tot stand kwam door de oude Hoofdwerk-trompet 8 een octaaf op te schuiven een een nieuw groot octaaf bij te plaatsen. Op de vrijgekomen plek van de achtvoets trompet werd een tijdelijk exemplaar geplaatst. Op het Pedaal werd de Octaaf 4 vervangen door een Roerquint 12. De Subbas werd geheel nieuw gemaakt.
Windvoorziening
Om de wind meer ademend te maken kregen het Hoofdwerk en het Nevenwerk nu elk een eigen magazijnbalg. Vanuit een voorbalg op een druk van 120 mm wk worden de werken nu via eigen balgen op zelfstandige druk gevoed. Door de verbeterde uitspraak van het pijpwerk als gevolg van de lade-opstelling konden de winddrukken naar beneden worden bijgesteld en de toonhoogte genormaliseerd op 440 Hz. Het Hoofdwerk spreekt nu op 78 mm, het Pedaal op 80 mm; het Nevenwerk kreeg vanwege de plaats achter de Hoofdwerklade een relatief hogere druk van 92 mm wk.
Het pijpwerk is ten slotte opnieuw geïntoneerd.
Gepland
Voor de nabij toekomst staan nog drie registerwijzigingen gepland. Volgend jaar wordt de Trompet 8 van het Hoofdwerk vervangen, in 2020 krijgt het Pedaal een nieuwe Bazuin 16. De gereserveerde plaats voor de Vox Humana 8 op het Nevenwerk moet in 2021 zijn ingevuld.
Ingebruikname
Het orgel in De Tabernakel wordt zaterdag 17 februari opnieuw in gebruik genomen tijdens een orgel- en psalmzangavond. De organisten van de kerk zullen het orgel presenteren in enkele orgelbewerkingen. Aan de avond wordt meegewerkt door het Noordermannenkoor onder leiding van Edwin Velvis, begeleid door organist Bert Roest. Ds. J. van Laar zal de opening en sluiting verzorgen. De avond begint om 19.00 uur. Toegang is gratis met een collecte die ten goede komt aan het orgel.
Dispositie
Hoofdwerk C-f3
Bourdon 16
Prestant 8
Holfluit 8
Roerquint 6 – 2018
Octaaf 4
Fluit 4
Quintfluit 3
Octaaf 2
Terts 3 1/5 discant – 2018
Cornet V discant
Mixtuur IV-VI
Trompet 16 – C-H 2018, af c0 voormalige Trompet 8
Trompet 8 – in 2018 vervangen door tijdelijk exemplaar
Nevenwerk C-f3
Roerfluit 8
Viola di Gamba 8
Prestant 4
Roerfluit 4
Nasard 3
Gemshoorn 2
Sesquialter II
Oboe 8
Vox Humana 8 – gereserveerd
Pedaal
Subbas 16 – 2018
Roerquint 12 – 2018, in plaats van Octaaf 4
Octaaf 8
Bazuin 16
Trombone 8
Trompet 4
Werktuiglijke registers
Koppeling Hoofdwerk – Nevenwerk
Koppeling Pedaal – Hoofdwerk
Koppeling Pedaal – Nevenwerk
Cimbelster
Tremulant Hoofdwerk
Tremulant Nevenwerk
Gegevens met dank aan Ide Boogaard.
© 2018 beeld Ide Boogaard
