Orgelland in coronatijd II: organist, docent en componist Dick Sanderman

Ook het orgelleven heeft te maken met de gevolgen van de nog voortdurende intelligente lockdown. Concerten, excursies en festivals afgeblazen. Digitale kerkdiensten, lessen op afstand … Hoe doorstaat Nederland orgelland deze bijzondere tijd? Deel twee: Dick Sanderman, muziekdocent, componist en organist in Rijssen en Hellendoorn.

‘Nu ik geen directeur meer ben van de Muziekschool Rijssen, kan ik me concentreren op het lesgeven. Ik mis daarbij heel erg het rechtstreekse contact met de leerlingen. Ik werk met filmpjes en allerlei andere digitale communicatiemiddelen, zoals Whatsapp en Zoom. Dat is behelpen, vind ik.

Natuurlijk, je kunt de leerling zien en ook wat hij of zij doet, maar de geluidskwaliteit is belabberd. Voor orgelklanken is het zelfs dramatisch slecht. Lage tonen vervormen of vallen weg. Tegen de beginners zeg ik daarom: ‘gebruik alleen een Fluit 4 van je orgel.’ Die komt helder door. Maar bij de gevorderde leerlingen kan dat niet. Die spelen complexere muziek. Tegen hen zeg ik: ‘maak maar een filmpje met je telefoon en stuur dat op.’

Feedback

Een ander aspect is de feedback die je als leraar geeft. ‘Bij sommige leerlingen gaat dat goed, maar bij anderen vind ik het moeilijk om vast te stellen of mijn commentaar op het gespeelde is geland. Maar het is in ieder geval beter dan niets doen.’

‘Toen de crisis net begon, maakte ik lange fietstochten, omdat ik dacht dat lesgeven niet meer kon. ‘Ik fiets hier en de leerling zit thuis’, dacht ik dan. Dat je door de technische hulpmiddelen nog contact kunt hebben met de leerlingen is heel fijn, maar het is echt behelpen.’

“Ik las in een regionale krant een artikel dat een andere muziekschool rondbazuinde hoe geweldig het ging met digitaal lesgeven. Nou, daar heb ik mijn twijfels bij.’

Zijn er ook dingen die je door de crisis noodgedwongen anders moest doen, waarvan je denkt: dat blij ik voortaan altijd zo doen?

‘Ja! Toen alles nog normaal was speelde ik tijdens de les gewoonlijk het stuk voor dat een leerling voor de volgende les moest gaan studeren. Dat kan nu natuurlijk niet, dus speel ik die muziek thuis op Hauptwerk in en stuur de leerling daarvan een mp3-bestand. Het blijkt dat sommige leerlingen daar veel aan hebben. Eén keer voorspelen tijdens de les onthouden ze niet, maar herhaald luisteren van die mp3 heeft bij sommigen een positief effect op het resultaat. Dus denk ik: dat moet ik blijven doen.’

Uitgezonden

Sanderman is organist van de hervormde gemeenten in Rijssen en Hellendoorn. Speelt hij nu nog steeds op zondag? ‘In Hellendoorn speel ik momenteel niet. De diensten daar worden van tevoren opgenomen en op zondag uitgezonden. De samenzang werd aanvankelijk van internet geplukt, maar dat beviel niet altijd. Sinds kort gebruiken ze daarom samenzang uit het archief van de diensten die eerder vanuit Hellendoorn via de kerkomroep zijn uitgezonden. Dat uitzenden doen ze al vele jaren, dus ze hebben een groot aantal liederen waar ze uit kunnen putten. Mensen waarderen dat: ze zien hun eigen kerk en horen hun eigen orgel. Voor de mensen die de online diensten samenstellen, is het gebruik van archiefmateriaal wel bewerkelijker dan het invoegen van een kantklare video van Nederland Zingt.’

In Rijssen zijn wel diensten die rechtstreeks worden uitgezonden via internet? 

‘Dat klopt. In Rijssen waren er tot aan de crisis elke zondag elf Hervormde diensten op totaal vijf verschillende locaties. Daarvan zijn er nu nog twee locaties in gebruik. Een van die twee is de Schildkerk, waar ik organist ben. Zodoende speel ik nog elke zondag een of twee diensten. In de Stille Week organiseer ik altijd vier drukbezochte bijeenkomsten, van maandag tot en met donderdag. Die zijn dit jaar doorgegaan.’

‘We houden ons uiteraard aan de richtlijnen van het RIVM, dus er mogen niet meer dan dertig mensen in de kerk aanwezig zijn. Dat houdt in dat er ongeveer tien à twintig gewone kerkgangers aanwezig zijn. Natuurlijk, het is anders dan een kerk vol begeleiden, maar desondanks word ik blij van het zingen van dat kleine clubje mensen.’

‘Ik heb een modus moeten vinden hoe je dat het beste doet. Je moet die mensen flink steunen, zodat ze lekker kunnen zingen. Dus niet alleen een Holpijp, maar een veel voller geluid. Een uitkomende stem werkt heel goed, ook omdat de mensen thuis willen meezingen en de melodie goed willen horen. De Cornet van het orgel van de Schildkerk draait overuren.’

De Cornet van het orgel van de Schildkerk draait overuren

Orgelcommissies zitten met hun handen in het haar met de vraag of hun zomerserie wel kan doorgaan. Zijn er al veel concerten van jou afgezegd?

‘Er zijn tot nu alleen concerten vervallen waarbij ik koren zou begeleiden en ook de jaarlijkse lintjesregen, waar ik als stadsorganist de muzikale omlijsting verzorg. De zomerconcerten staan er nog allemaal.’

‘Zelf zit ik in de commissie die de concerten in de Grote Kerk van Enschede organiseert, samen met Gijs van Schoonhoven, Jorrit Woudt en Dennis Vallenduuk. Of de serie daar kan doorgaan weet ik nog niet. De Grote Kerk is een dochteronderneming van het Muziekcentrum (Wilminktheater) in Enschede en het zou kunnen dat zij één lijn trekken voor alle concerten, ook al is de kerk groot genoeg om de anderhalvemeterregel te handhaven.’

Economisch ben je er dus nog niet op achteruitgegaan?

‘Nee. Sterker nog, dankzij corona kwam er werk bij. Cor van Dijk van muziekuitgeverij Opus 10 (voorheen Cantique) mailde me en zei: de mensen hebben nu tijd om te studeren. Je moet nú een nieuwe bundel uitbrengen. Ik ben dus hard aan het werk gegaan en heb twee bundels met koraalbewerkingen gemaakt bij een aantal koningspsalmen. Deze week van de pers gerold.’

Jij schrijft makkelijk, toch?

‘Dat zeggen ze, ja! Ik vind zelf van niet. Het is een heel gezwoeg en gepuzzel, maar ook heerlijk werk.

Overigens: hier kunnen organisten nog studeren, omdat ze thuis een elektronisch orgel hebben. En je kunt nog in de kerk studeren. In Engeland, waar twee van onze zoons wonen en werken, zijn de kerken dicht, je mag er ook niet in om te studeren op het orgel. Omdat ze thuis geen orgel hebben en de kerk niet in mogen, hebben veel organisten daar écht een probleem. De situatie is daar dus vervelender dan in Nederland.