Op 11 oktober 2005 overleed Hans van Laar, de drijvende kracht achter het door hem opgerichte en inmiddels zeer gerenommeerde label VLS Records. De (voorlopig) laatste cd van dit label is nog wel door hem gepland, maar opgenomen door Tsjilp Studio. Als eerbetoon is deze cd opgedragen aan de geluidskunstenaar Hans van Laar.
advertentie
Op deze cd bespeelt Peter van Dijk het in 2002 voltooide orgel van de Evangelische Kirche in Bremen-Walle (Duitsland). Dit orgel werd gebouwd door orgelmakerij Van der Putten te Finsterwolde onder advies van Harald Vogel en Gebhard Kaiser. Er werd gekozen voor een concept zoals dat in Bremen rond 1658, het bouwjaar van de nog bestaande toren van de kerk, gemaakt had kunnen zijn. Het is geen strikte kopie, maar sluit in bouwwijze en klankesthetiek zo nauw mogelijk aan bij de Groningse/Noord-Duitse orgelbouwcultuur uit de zeventiende eeuw. Het orgel telt 25 stemmen op twee manualen en pedaal. Analoog aan de gekozen voorbeelden werd het pijpenmetaal op zand gegoten.
Vanwege de gemeentezangbegeleiding en het samenspel met op barokke leest geschoeide kamermuziekinstrumenten is gekozen voor de kamertoonhoogte, middentoonstemming en subsemitoetsen voor dis en as. Om het begeleiden op de toonhoogte a1=440 Hz mogelijk te maken werd een Chorwerck van drie registers toegevoegd, dat vanaf het borstwerkmanuaal te bespelen is. Dit begeleidingswerk, dat overigens niet op de cd te beluisteren is, heeft een stemming naar Bach-Kellner.
Het programma vermeldt elf anoniem overgeleverde composities uit de Sweelincktraditie en één orgelwerk van Buxtehude (Toccata in F, BuxWV 157). Vrije werken worden afgewisseld met koraalgebonden composities (Ach Gott, von Himmel sieh’ darein; Nun lob mein Seel, den Herren en Psalm 24) en variatiereeksen over wereldlijke liederen (Daphne, Pavana Lachrymae, Amarillis). De werken komen uit verschillende verzamelingen, zoals de Lübbenauer Tabulaturen (ca. 1630), de Lüneburger Tabulaturen (ca. 1650), het Celler Klavierbuch (1662), het Camphuysen Manuscript (ca. 1660) en het Klavierboek van Anna Maria van Eyl (1671). Een programma dat perfect aansluit bij het orgel, dat op de cd inderdaad precies klinkt alsof het in de zeventiende eeuw gebouwd is: helder, krachtig, maar soms ook ruig en rauw. Zo te horen heeft de kerk akoestisch weinig positiefs te bieden. Des te groter is mijn bewondering voor het klinkend resultaat. Het is net een oud orgel – maar toch is het helemaal nieuw.
Peter van Dijk speelt met hoorbaar veel inspiratie en plezier. Zijn manier van spelen en het orgelgebruik boeien van begin tot eind. Mede dankzij de vele onbekende werken is het luisteren naar deze cd een spannende bezigheid. Voor wie enigszins thuis is in de orgelcultuur van de zeventiende eeuw is het idioom echter zeer herkenbaar.
Het boekje bevat in drie talen uitvoerige informatie over de firma Van der Putten, het bespeelde orgel en in iets mindere mate over het programma. Uiteraard ontbreken een levensbeschrijving van de organist en de gebruikte registraties niet. Peter Westerbrink staat in een In Memoriam stil bij het overlijden van Hans van Laar. Wat mij betreft was het passender geweest om dit niet voor de laatste pagina’s te bewaren. Het boekje is verlucht met veel foto’s, deels in kleur. De vormgeving doet op sommige punten wat onrustig aan. Voor het programma op de achterkant van de cd had een groter lettertype zeker niet misstaan.
Deze (voorlopig) laatste productie van VLS Records is een waardig eerbetoon aan Hans van Laar, die als ‘klankman’ zoveel voor de Nederlandse orgelwereld heeft betekend. Vanwege de hoge kwaliteit van de opname, het orgel en het spel alsmede vanwege het originele programma beveel ik deze cd graag van harte aan.
Van der Putten-Orgel Bremen-Walle
Peter van Dijk
VLS Records – VLC0502, speelduur 56:35, booklet 32 pagina’s (D, E, N), prijs: € 19,50
