advertentie
Op woensdag 9 april 2009 werd het Proper-orgel in de Hervormde Kerk te Zalk (bij Kampen) na een restauratie door Orgelmakerij Reil B.V. opnieuw in gebruik genomen.
Het orgel van de Hervormde Sint Nicolaaskerk in Zalk werd in 1891 gebouwd door de Kamper orgelmaker Jan Proper. Dit eerste eerste orgel voor deze kerk werd mogelijk gemaakt door een schenking van Jan van der Voort en Johanna Elizabet van der Voort-Wor uit Zwolle. Hun namen prijken nog steeds op een cartouche onder de middentoren van het orgel. Op 6 september 1891 werd het orgel in gebruik genomen. Het had toen dertien stemmen verdeeld over Hoofdwerk en Bovenwerk. Het Pedaal was aangehangen.
Eind 1959 worden de eerste stappen gezet om te komen tot een restauratie van het orgel. Het jaar daarop wordt Dirk Jansz. Zwart aangesteld als adviseur van de kerkvoogdij. Plannen om de dispositie naar de geest van die tijd te wijzigen en het orgel uit te breiden met een zelfstandig pedaal vinden geen doorgang. Uiteindelijk wordt in 1960 aan G.A.C. de Graaf te Amsterdam de opdracht verstrekt om het orgel volledig te restaureren, uit te breiden met een Mixtuur 4 sterk en te voorzien van drie nieuwe koppels. Ook vervangt De Graaf balg van Proper door een nieuwe regulateurbalg met schokbrekers en plaatst hij een nieuwe windmotor. Op 1 maart 1962 wordt het gerestaureerde orgel opgeleverd.
In 1978 is voor het eerst sprake van lekkage in de windladen. Ook in de jaren daarna wordt hiervan regelmatig melding gemaakt. De werkzaamheden blijven echter beperkt tot regulier onderhoud. Als eind jaren ’80 een aanloop wordt gemaakt naar de restauratie van het kerkgebouw, wordt ook het orgel meegenomen. In 1989 brengt de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk een voorlopig rapport uit waaruit blijkt dat restauratie noodzakelijk is, mede in het licht van de gegroeide herwaardering van het laat-negentiende-eeuwse werk van Proper. In 1990 wordt Stef Tuinstra aangesteld tot adviseur. Als eind jaren ’90 het Proper-orgel inmiddels op de monumentenlijst staat is de historische kerk gerestaureerd. Met uitvoering van de noodzakelijke werkzaamheden aan onder andere verzakkend pijpwerk wordt het orgel speelbaar gehouden.
Het zou nog tot 2003 duren voordat eindelijk de principe-opdracht tot algehele restauratie van het Proper-orgel kan worden verleend aan Orgelmakerij Reil te Heerde. In 2006 wordt het contract getekend; 2008 wordt begonnen met de werkzaamheden.
Bij de recent afgeronde restauratie zijn de windladen volledig hersteld. De dubbele ventielkasten van het hoofdwerk, waarvan er na de restauratie van 1961 nog een werkzaam was, zijn in ere hersteld. Hiermee kon ook de functie van Piano Forte Trede die de ventielkast van de sterke stemmen aan- of afsluit van de wind worden hersteld. De kantsleep voor de Mixtuur die in 1961 aan de achterzijde van de lade voor de Trompet was geplaatst, werd verwijderd. Voor een nieuwe sleep en verhoogde stok van de nieuwe Cornet 4 sterk werd op de lade nog ruimte gevonden. De tremulant werd eveneens nieuw aangebracht. De registerbediening van de Bourdon 16 heeft twee standen gekregen. In half geopende stand zijn de tonen C-d0 bespeelbaar waardoor het gemis van zelfstandige pedaalstemmen enigszins gecompenseerd kan worden. De windvoorziening wordt hersteld, de balg van De Graaf verwijderd en vervangen door een gerestaureerde, oude dubbelvouws magazijnbalg uit voorraad van de orgelmakers, van dezelfde afmetingen als de oorspronkelijke balg. Het herstel van schilder- en verguldwerk aan de kas werd uitgevoerd door Wolters B.V. te Deventer.
Op woensdagavond 29 april 2009 werd het gerestaureerde Proper-orgel officieel in gebruik genomen. Het orgel werd daarbij bespeeld door de plaatselijke organisten. Hans Reil en adviseur Stef Tuinstra gaven een klankdemonstratie. Laatstgenoemde verzorgde ook een korte orgelbespeling.
Dispositie
Hoofdwerk C-f3
Prestant 8
Bourdon 16 (in halve stand alleen C-d0)
Holpijp 8
Octaaf 4
Roerfluit 4
Quint 3
Octaaf 2
Tompet 8 bas/disc
Cornet IV discant (Reil, 2009)
Bovenwerk C-f3
Principal 8
Doesfluit 8
Viola di Gamba 8 (C-H in combinatie met Doesfluit)
Voix Celeste 8 discant
Speelfluit 4
Pedaal C-d1
via pedaalkoppel
Werktuiglijke register
Windlosser
Tremulant
Wisselkoppel Pedaal + Hoofdwerk / Bovenwerk
Manuaalkoppel
Piano Forte trede
De koppels en de Piano Forte trede zijn als messing trede uitgevoerd, waarboven ronde porseleinen naamschildjes zijn aangebracht.
© 2009 www.orgelnieuws.nl
© 2009 fotografie www.orgelfotografie.nl
