Spirituele muziek, dat is wat altist Karsten Dobers en organist Loïc Mallié samen willen maken, muziek die gaat over wat mensen ten diepste beweegt: hun hoop en wanhoop, hun idealen en hun verdriet. Samen namen ze een prachtige cd op in het Orgelpark, die wat wordt ontsierd door de gezwollen Latijnse titel Ad perpetuam JSB memoriam.
advertentie
Het idee voor de opzet is niet echt origineel: een aantal werken van Bach worden geflankeerd door stukken van moderne componisten die op Bach zijn geïnspireerd. Zo maakte Thomas Ospital Convergences met werken van Bach en Thierry Escaich, en nam Hugo Bakker Humble regard op. Het klinkend resultaat van de cd is echter bijzonder overtuigend, niet zozeer ‘ter voortdurende herinnering aan JSB’ maar juist als spirituele (en diep christelijke) muziek.
Opdrachtcomposities
Het bijzondere van de plaat van Dobers en Mallié is dat er drie composities op staan die speciaal voor deze productie zijn geschreven, in opdracht van Orgelpark. De Spanjaard Gorca Cuesta (1969) schreef Mors et Vita, geïnspireerd door Christ lag in Todesbanden BWV 625, Edith Canat de Chizy (1950) maakte J’ai vu le ciel ouvert, reflecterend op Herr Gott, nun schleuss den Himmel auf BWV 617 en de organist van deze cd componeerde Alors, leurs yeux s’ouvrirent naar aanleiding van het Schübler-koraal Ach bleib bei uns, Herr Jesu Christ.
Daarnaast spelen Mallié en Dobers twee bestaande werken uit de twintigste eeuw: Paul Hindemiths Trauermusik in een bewerking voor altviool en orgel en de sonate voor altviool solo ‘Gelobet seist Du, Jesu Christ’. Beide werken hebben een veel indirectere lijn naar JSB. Het duidelijkst merk je dat bij de suite van Hindemith, die ook geen tegenhanger van Bach meekrijgt. Hindemith schreef dit stuk binnen één dag toen hij te gast was bij de BBC en het de plannen voor het concert moesten worden omgegooid vanwege het overlijden van koning George V. In het laatste deel klinkt het koraal Vor deinen Thron tret’ ich hiermit, niet met de melodie die we uit Bachs koraalbewerkingen kennen, maar op die van the Old Hundreth.
Expressief
Eén van de succesfactoren van de cd is de prachtige combinatie van Dobers’ expressieve altviool met de romantische orgels die Mallié bespeelt. Soms is het spel verstild en meditatief, zoals in Hindemith, dan weer dramatisch en diep klagend, zoals bij Canat de Chizy. Daarbij is het samenspel tussen altist en organist werkelijk perfect.
De klankrijkdom wordt nog versterkt door het gevarieerde orgelgebruik. De nummers uit Bachs Orgelbüchlein worden op het barokke Utopa-orgel gespeeld, de werken van Hindemith en Mallié op het Duits-romantische Sauer-orgel, terwijl Cuest en Canat, samen met een aantrekkelijke transcriptie van Ach, bleib bei uns op het Frans-romantische Verschueren-orgel klinken. Door de gelijke akoestiek en de verbindende klank van de altviool wordt toch de eenheid bewaard.
Gelobet
Misschien is de mooiste combinatie van de CD wel Bachs Gelobet seist Du, Jesu Christ met de sonate voor altviool van Zimmermann. Loïc Mallié speelt het Bachkoraal heel verstild, met een uitkomende quintadeen begeleid door een gedekt 8’. Bij eerste luisteren was ik kritisch: niet alleen was het nagenoeg dezelfde registratie als bij het vorige Bachkoraal, een dergelijke verstilling paste toch niet bij dit uitbundige kerstlied:
U Jezus Christus loven wij,
Die een mens zijt ons nabij,
Die uit een maagd geboren zijt,
De hemel is om U verblijd!
Kyrie eleis.
Maar terwijl je als luisteraar nog zit in de verstilling van Mallié’s uitvoering, barst in alle hevigheid de vioolsonate los: dramatische, schrille akkoorden klagen naar de hemel. Zimmermann schreef het stuk naar aanleiding van het sterven van zijn dochtertje Barbara, kort na de geboorte. De pijn, de klachten, de waarom-vragen schreeuwen vanaf de eerste noot om aandacht. Als de muziek langzaamaan verstilt, wordt de toon niet zekerder, maar juist een aarzelende twijfelende stem, die steeds meer afbreekt. En dan, midden in het vragen en zoeken, klinkt heel fragiel en breekbaar de melodie van het kerstlied, omspeelt en afgewisseld met de vragende motieven, steeds zwakker, het ‘Kyrie Eleis’ – Heb medelijden, Heer – klinkt niet eens meer. Wat een aangrijpende muziek.
Genieten
Zo is er veel te genieten en te mediteren, vooral als je verbonden met de christelijke traditie want de productie staat bol van de symboliek. Zo schrijft bijvoorbeeld Mallié naar aanleiding van Ach, bleib bei uns een stuk met de titel ‘Toen werden hun ogen geopend’. Beide composities wortelen in het verhaal van de Emmaüsgangers (Lukas 24), waarbij motieven van onderweg zijn, verloren hoop en werkelijke ontmoeting over elkaar heen buitelen.
De muziek is uitstekend opgenomen. Het cd-boekje munt helaas niet uit in duidelijkheid.
Ad perpetuam JSB memoriam, Orgue et alto en chorales
Hindemith: Trauermusik; Bach: Christ lag in Todesbanden BWV 625, Ach, bleib bei uns BWV 649, Herr Gott, nun schleuß den Himmel auf BWV 617, Gelobet seist Du, Jesu Christ BWV 604; Cuesta: Mors et vita; Mallié: ‘Alors, leurs yeux s’ouvrirent’, improvisatie; Canat de Chizy: ‘J’ai vu le ciel ouvert’; Zimmerman: Gelobet seist Du, Jesu Christ – sonate voor altviool.
Loïc Mallié, orgels Orgelpark, Amsterdam [Verschueren (41/IIP) no. 3/4/,7, Sauer (28/IIP) no. 1/5/10, Utopa barokorgel (33/IIP) no. 2/6/8]; Karsten Dobers (altviool)
Éditions Hortus – Hortus 204, TT 58’38, opname 2021, booklet 22p. (FR/EN), prijs € 15 | editionshortus.com
