Bijna precies een jaar geleden, op vrijdag 12 januari 2018, was het eindelijk zo ver. De Oude Kerk van Soest nam haar ‘nieuwe’ orgel in gebruik. De verwachtingen waren hoog gespannen. In 2010 had men het Van Gruisen/Van Oeckelen-orgel uit Harlingen had verworven, maar ondanks alle publiciteit daaromheen, kende eigenlijk niemand het instrument.
advertentie
Sinds 1996 lag het al opgeslagen en ook daarvoor had het instrument een relatief teruggetrokken leven geleid. Sowieso leiden de orgels van Van Gruisen grotendeels een bestaan buiten de publiciteit. De leerling van Hinsz kwam zelden buiten de Friese provincie en bouwde hoofdzakelijk voor het platteland. De instrumenten die inmiddels de provincie hebben verlaten zijn op latere leeftijd geëxporteerd, zoals recent dit Soester instrument.
Deze Van Gruisen staat, ondanks de verbouwactiviteiten van Van Oeckelen, nog helemaal in de klassiek galante traditie. Slanke en welluidende fluiten en milde prestanten wisselen elkaar af. De mixtuur mist wel de barokke glans, maar de tertsen, die zijn leermeester Hinsz aan het eind van zijn leven vaak toevoegde, zijn hier alweer uit de mode.
De tongwerken blijken zowel solistisch als in grotere registraties prima diensten te bewijzen. Een mooi ensemble, niet voor grof geweld, maar vooral om fijnzinnig mee om te gaan. Dat levert overigens een instrument op dat ongekend veel literatuur aankan. Het ‘brede’ pedaal wat in de toelichting wordt beloofd herken ik minder. Mogelijk heeft dat met de bijzondere opstelling (het pedaal is dwars achter het orgel gebouwd) te maken.
Gonny van der Maten, die tijdens de restauratie tot organist werd benoemd, etaleert het instrument met muziek van Bach tot haar leermeester De Klerk. Dat doet ze voortreffelijk. Ze spant zich in om het orgel in alle facetten te laten horen. Daarbij heeft ze een boeiend programma samengesteld, wat ze vervolgens zorgvuldig maar ook muzikaal ten gehore brengt.
De afstand tussen Bach en Van Gruissen is ongeveer net zo groot als het leeftijdsverschil tussen Van Gruissen en Boëllmann en Guilmant. Zonder de romantiek op dit instrument te willen diskwalificeren, vind ik de eerste combinatie geslaagder. Leuk is dat Gonny van der Maten voor dit presentatieconcert niet gekozen heeft voor de platgetreden paden, maar een origineel programma heeft samengesteld.
Bij Brahms horen we nu eens niet alleen de platgespeelde koralen, maar een preludium en fuga. Daarbij hij laat horen dat dat hij zijn Noord-Duitse roots niet helemaal heeft verloochend, even denk je dat Buxtehude het concert opent. Guilmant toont ons zijn brede interesse voor het repertoire uit de voorbije eeuwen door in de huid van Bach te kruipen (wat een mooie prestant als uitkomende stem trouwens!).
Boëly horen we relatief weinig, maar zijn fantasie is niet alleen een aangename toccatine, maar laat gelijk het mooie fluitenpalet van Van Gruisen horen. De Klerk blijkt een grootmeester in miniaturen. Ideale muziek om een orgel te demonstreren, maar gelijk ook hele mooie schilderijtjes, waarbij de originaliteit van de nog jonge Albert wordt getoond.
Al met al levert het een boeiende cd op, niet alleen aangenaam om naar te luisteren en te herluisteren, maar vooral ook een uitnodiging om orgel en organiste ook eens live te gaan beluisteren. Op naar Soest dus!
Als een feniks …
Gonny van der Maten bespeelt het Van Gruisen | Van Oeckelen orgel in de Oude Kerk van Soest
Präludium und Fuge in g moll (Brahms); Es ist ein Ros’ entsprungen (Brahms); Fantaisie et Fugue en si bemol Majeur (Boëly); Schmücke dich, o liebe Seele BWV 654 (Bach); Allein Gott in der Höh’ sei Ehr’ BWV 711 (Bach); Präludium und Fuge in G Dur BWV 541 (Bach); Prélude (uit Douze Pièces pour orgue ou piano-pédalier, opus 16); Elévation ou Communion dans le style de J.S. Bach (Adore te devote) (Guilmant); Tien Inventionen (De Klerk); Präludium und Fuge in c moll, opus 37 (Mendelssohn)
Gonny van der Maten – GM 181559, TT 67’31, booklet 24 p. (NE), prijs € 20|gonnyvandermaten.nl
