Kalevi Kiviniemi op het oudst bespeelbare orgel ter wereld. Mijn eerste reactie was: als hij het maar heel laat. De Finse virtuoos is voor geen kleintje vervaard. Neem bijvoorbeeld zijn transcriptie van Sibelius’ Finlandia, waarbij hij met een zekere grimmigheid op het orgel aanvalt. Maar voor een klein oud orgeltje als dat in Sion is een wat fijnbesnaardere aanpak nodig.
advertentie
Dan is deze cd zeker een verrassing. Kiviniemi heeft zich in oude speeltechnieken verdiept om ook op dit instrument, waarvan de oudste pijpen uit het einde van de veertiende eeuw stammen, uit de voeten te kunnen. Maar Kiviniemi zou zichzelf niet zijn als hij ook niet liet horen welke geluidseffecten je kunt bereiken door de vederlichte tractie van zo’n oud instrument.
Zelf heb ik Guy Bovet in Sion eens een variatiereeks horen improviseren, waarbij in één variaties alle registers dicht bleven. De rammelende tractie was een register op zich. Zo ver gaat Kiviniemi niet. Maar er staat wel een aantal werken van een anonymus op de cd, waarmee hij de suggestie van een trommel en een tamboerijn wekt. Het zou mij niet verbazen als deze anonymus van het kaliber John Coop was, van wie Hans van Nieuwkoop eens een werk improviseerde. Tot zijn genoegen las hij in de krant: ‘Verrassend leuk klonk het werk van de ons bekende John Coop’.
Maar het is niet allemaal effectbejag wat de klok slaat. Kiviniemi heeft zich grondig verdiept in de oudste orgelliteratuur en voert die hoorbaar speelplezier. Het oudste werk stamt uit de Robertsbridge Codex, die stamt uit dezelfde tijd als het orgel, het jongste is van Giacomo Carissimi (1605-1671).
Wie denkt dat zulke oude muziek wel dodelijk saai moet zijn, moet dit schijfje maar gauw kopen, want de vonken spatten er vanaf. Overigens hoeven wat mij betreft de vonken er niet altijd af te spatten wil oude muziek mij in de greep krijgen. De verstilling die bijvoorbeeld een Jankees Braaksma met zijn ensemble Super Librum weet te bereiken met (reconstructies van) Middeleeuwse koor- en orgelmuziek is huiveringwekkend mooi.
Als ik al een kanttekening bij de cd van Kiviniemi maak, dan dat ik die verstilling op deze cd wat mis. Er klinken allemaal korte stukjes, die een overwegend dansant karakter hebben. Alleen het Te Deum van Pierre Attaignant (door hem gecomponeerd dan wel uitgegeven) onderscheidt zich met wat langere lijnen, waarin de vocaliteit van het instrument meer op de voorgrond treedt. Want het orgeltje in Sion is niet alleen oud, maar toch ook echt heel mooi. Graag had ik dan ook een wat langer werk uit de kring van Sweelinck geprogrammeerd gezien. Maar afgezien daarvan: een feestelijke cd.
Antico – Kalevi Kiviniemi plays the oldest playable organ in the world
Robertsbridge Codex, 1360: Felix namque, Estampie (Robertsbridge Codex, 1360); Buxheimer Orgelbuch, 1460/1470:Paumgartner; Attaignant: Te Deum; Isaac: Innsbruck, ich muss dich lassen; Bendusi: E doue uastu o bon solda – Cortesa Padoana; Andea Antico: Due Frottole; Phalèse: Branle; Anon.: Air anglaise; Besard: Branle; Gervaise: Suite de Bransles; Attaignant: Suite de danses; Fitzwilliam Virginal Book: Dances by various composers; Anon.: Air & Dance; Dowland: Orlando Sleepeth; Neusiedler: Renaissance-Tänze; M. Praetorius: Tänze aus Terpsichore 1612; Carissimi: Fantasia; Anon.: Tambourin; Robertsbridge Codex, 1360: Felix namque
Kalevi Kiviniemi, Basilique Notre Dame de Valère in Sion Switzerland
Fuga – FUGA9464, TT 56’18, opname 2020, prijs € 24 | fuga.fi
