Op orgel-cd’s wordt steeds minder vaak gewoon een mooi recital vastgelegd. Op zich begrijpelijk, want al die fraaie recitals hebben natuurlijk nogal wat overlap. Je krijg een cd-collectie waarin bepaalde stukken uit het ijzeren repertoire oververtegenwoordigd zijn. Vandaar dat cd’s steeds vaker gewijd worden aan een bepaald thema of een bepaalde componist. Dat levert soms schijfjes op die je zelden in z’n geheel zult beluisteren of je moet al een masochist zijn.
advertentie
De tweede schijf van de dubbelaar uit St. Paul’s Cathedral in Londen is daar een goed voorbeeld van: achter elkaar de B.A.C.H. van Liszt, Reger en Karg-Elert. Ga d’r maar aanstaan. Je moet er niet aan denken dat je zoiets live moet ondergaan. Hoewel, Charles de Wolff had soms programma’s die daar aardig dicht in de buurt kwamen en die ik toch als sensationeel heb ervaren.
Maar deze dubbelcd is dus helemaal gewijd aan het motief B.A.C.H., oftewel de noten: bes-a-c-b. Het meeste beroemde voorbeeld van een muziekstuk waarin dat motief opduikt is natuurlijk het laatste, onvoltooide deel van Bachs Kunst der Fuge, dat afbreekt na de inzet van het derde thema: B.A.C.H … Simon Johnson, die sinds 2021 Master of Music in Westminster Cathedral is, maar daarvoor dertien organist van St. Paul’s was, voert dat slotdeel uit in de voltooiing van Lionel Rogg, die op mij een heel natuurlijke indruk maakt. Het orgel klinkt daarbij ook nog eens vorstelijk. Toch had het wat mij betreft van meer lef getuigd als cd 2 met de onvoltooide versie besloten was.
Dat lef heeft Simon Johnson ongetwijfeld. Niet alleen omdat hij zo’n programma durft op te nemen, maar ook omdat hij cd 1 durft te besluiten met de as-moll fuga van Brahms. Die speelt hij met fluisterzachte strijkers op zeer verre zwelwerken. Wat een slot! Maar als je deze cd in de auto draait, hoor je dus meer dan zeven minuten helemaal niets. Zelfs thuis moet je de klok eigenlijk stilzetten om ongestoord naar de interpretatie van de as-moll te luisteren. De keuze om ook dit werk op te nemen, en er zelfs de eerste cd mee te besluiten, laat wel zien dat Johnson ook werken heeft uitgekozen die in de sfeer van het B.A.C.H.-motief zitten.
Een nog aparter voorbeeld is de sonate over het koraal ‘O hoofd vol bloed en wonden’ van Mendelssohn. Mendelssohn heeft in 1840, in het kader van de fondswerving voor een herdenkingssteen op Bachs graf, een improvisatie gehouden waarvan Robert Schumann verteld heeft dat die gebaseerd was op het genoemde koraal, dat door Mendelssohn echter gecombineerd werd met het B.A.C.H.-motief. Maar omdat het om een improvisatie ging, is dat stuk natuurlijk niet bewaard gebleven. Wel is er een orgelzetting van het bewuste koraal in Mendelssohns handschrift bewaard gebleven met het begin van een eerste variatie.
De Zwitserse organist Rudolf Lutz heeft met behulp van die aanzet een poging gedaan de improvisatie te reconstrueren waar Schumann van vertelde. Lutz blijft vrij dicht bij de sonates van Mendelssohn, vooral de zesde en in mindere mate de tweede en de derde blijven op de achtergrond hoorbaar. Toch is het geen knip-en-plak-werk; er is wel degelijk een nieuw Mendelssohn-achtig stuk ontstaan, dat het beluisteren zeker waard is. Dat Simon Johnson ook deze herinnering aan Mendelssohn een plek geeft in zijn B.A.C.H.-project, laat zien dat hij op allerlei manier geprobeerd heeft iets bijzonders van beide cd’s de te maken.
Cd 1 is daardoor eigenlijk een heel boeiend recital geworden: Bach/Rogg, Mendelssohn/Lutz, Schumann (de zes fuga’s over de naam Bach) en Brahms. Die zes Bach-fuga’s vormen een recital op zich. Als je er zo nu en dan eens een van hoort, kan de indruk blijven hangen dat het, hoe mooi en knap ook, toch wat bezadigde stukken zijn. Echt niet, dus. Johnson geeft ze elk hun eigen profiel, van bezonken tot frivool. Prachtig!
Maar ja, die tweede schijf met Liszt, Reger en Karg-Elert ligt er ook nog, en is die om door te komen? Zeker. Het zou niet fair zijn bij Johnson het euvel aan te wijzen dat Engelse organisten soms aankleeft: technisch hoogbegaafd, maar aan de muzikale diepgang ontbreekt het wel eens. Want zeker van de Liszt en de Karg-Elert kan je zeggen, dat virtuositeit en muzikale zeggingskracht hand in hand gaan. Johnsons Liszt is bij vlagen adembenemend en zijn Karg-Elert zeer kleurrijk en grillig. Maar vergeleken daarmee vind ik zijn Reger gewoon niet zo spannend. Het leggiero waarmee Johnson Reger tracteert is daar mede debet aan. Regers lange lijnen vragen om een gedegener legato.
Een bijzondere productie dus, die ik zeer kan aan bevelen. Nog een opmerking over opname en orgel: het is geen sinecure het orgel van St. Paul’s goed op te nemen, omdat dat orgel eigenlijk bestaat uit meerdere orgels, die door het hele gebouw heen, tot in de koepel, staan. Wie beschikt over een cd-speler met superaudio, kan daar waarschijnlijk meer van terug horen dan wie het – zoals ik – moet doen met een gewone cd-speler. Maar ook dan klinkt de opname zowel ruimtelijk als direct. Een ding viel me wel op: het orgel klinkt zo nieuw. Alsof zijn geschiedenis niet teruggaat tot Father Willis en Father Smith. Maar goed, dan is het nog steeds een imposant instrument, waarop toch wel zeer afwisselend repertoire tot z’n recht komt.
B-A-C-H Anatomy of a Motif
CD1: Bach/Rogg: Contrapunctus XIV à 4 (‘Unfinished Fugue’); Mendelssohn/Lutz: Sonata on the Chorale ‘O Haupt voll Blut und Wunden’; Schumann: Sechs Fugen über den Namen ‘Bach’, Op.60; Brahms: Fugue WoO 8; CD2: Bach: Ricercar à 6; Liszt: Präludium und Fuge über den Namen B-A-C-H, S 260; Reger: Fantasie und Fuge über B-A-C-H, Op.46; Karg-Elert: Passacaglia and Fugue on B-A-C-H, Op.150
Simon Johnson, Organ of St Paul’s Cathedral, London
Chandos – CHAN 5285, 2CD/SACD, TT 69’39 + 65’27, opname 05+06/2021, booklet 60 p. (EN/DU/FR), in diverse audioformaten, prijs vanaf £ 19,98 | chandos.net
